Jaarboek Thomas Instituut 2006 - Thomas Instituut te Utrecht

116 PETER R. VAN VELDHUIJSEN
Het zou kunnen dat Javelli dit eerste argument ontleend heeft aan
een tekst van Thomas. In een kwestie over de juiste definitie van
deugd vermeldt Thomas een objectie die uitgaat van de bewering dat
abstracte predicering niet samen kan gaan met concrete predicering.
Witheid is kleur (abstract), maar niet gekleurd (concreet) te noemen.
Welnu, goedheid wordt van deugd op abstracte wijze geprediceerd
en dus niet in concreto. De definitie van deugd als 'goede
hoedanigheid' (concreet) is dan ook onjuist." Thomas weerlegt dit
argument door een onderscheid te maken tussen de orde van de
transcendentia, waar concrete en abstracte predicering samengaan,
en de categoriale orde waar beide prediceringen niet samengaan. Op
categoriaal niveau is de objectie dus terecht, maar uiteindelijk d.w.z.
transeendentaal gezien, is zij onjuist. Thomas begint zijn
weerlegging met een pregnante typering van de transcendentia: De
transcendentale begrippen kenmerken zich hierdoor dat zij elk voor
zich het zijnde omcirkelen en rondgaan." Met een abrupte overgang
39 De virtutibus in communi quo Un. Art. 2 argo 8: "Praeterea, quod
praedicatur in abstracto, non praedicatur in concreto; sicut albedo est color,
non tarnen colorata. Sed bonitas praedicatur de virtute in abstracto. Ergo non
praedicatur in concreto; ergo non bene dicitur (secundum Augustinum):
Virtus est bona qualitas."
40 Vgl. Jan A. Aertsen, Transzendental versus Kategorial: Die
Zwiespältigkeit von Thomas' Philosophie? Eine kritische Studie, in
Vivarium 24 (1986), 143-57; Ibid., Die Transzendentalienlehre bei Thomas
von Aquin in ihren historischen Hintergründen und philosophischen
Motiven, in A. Zimmermann (ed.), Miscellanea Mediaevalia, Bd. 19:
Thomas von Aquin, BerlinlNew York 1988, 82-102, hier 86. De uitdrukking
'omcirkelen en rondgaan' (circumire) - "expression particulièrement
remarquable" (Krempel) - is ook te vinden in Thomas' In X Metaphysicam
lectio 3 nr. 1981: ''[...] unum quod convertitur cum ente circuit omnia entia";
De virtutibus in communi art. 2 ad 8: ''[. ..] istud fallit in transcendentibus,
quae circumeunt omne ens"; De potentia q. 9 a. 7 sed contra 5: ''(. ..]
multitudo et unum circumeunt omnia genera"; De malo q. I a. I ad II: ''(. ..]
bonum quod circuit omnia genera, sicut et ens"; q. I a. 2 ad 4: "Bonum
autem non praedicatur univoce de omnibus bonis, sicut nee ens de omnibus
entibus, cum utrumque circumeat omnia genera". Met 'genera' bedoelt
Thomas hier niet alleen de tien predicamenten maar ook de transcendentia
zelf omdat zij zijnde èn elkaaar omcirkelen en rondgaan, zie De mala q. I a.
I ad II: ''[. ..] genus dici potest id quod genera transcendit, sicut ens et
unum." Het is opmerkelijk dat de uitdrukking circumire, zo typisch voor
Thomas lijkt, terwijl het in het begin van de 14de eeuw gebruikt wordt door