Jaarboek Thomas Instituut 2006 - Thomas Instituut te Utrecht

TRANSCENDENTALE NOTIES
VAN WERKELIJKHEID
Giovanni Crisostomo J avelli over transcendentia
Peter R. van Veldhuijsen
De mens is niet alleen een
werktuig om de dingen namen te
geven, maar hij beschouwt ook
de zin- en betekenisstructuren
van het zijn. (Jamblichus)'
Historisch gezien kan transcendentale filosofie grofweg in tweeën
gedeeld worden. Vóór Kant houdt zij zich voornamelijk bezig met de
eerste beginselen van het reële zijnde en staat de kennisleer in dienst
van metafysica en ontologie. Met en na Kant komt echter alle nadruk
te liggen op de epistemologische grondprincipes, en met name komt
dan de vraag centraal te staan welke grenzen aan het kennen en
denken gesteld zijn om de werkelijkheid grondig te onderzoeken. In
het volgende vraag ik aandacht voor een vergeten denker uit de
transeendentaal-filosofische traditie vóór Kant: Giovanni Crisostomo
Javelli.
1. Inleiding
Transcendentia of transcendentalia/ geven als de sporen van de
goddelijke oorsprong in de dingen' op begripsrnatige wijze
1 Protrepticus cap. 4, ed. Pistelli (1888), Stuttgardiae 1967, 19-20.
2 Roland van Cremona is waarschijnlijk de eerste geweest die de term
'transcendentes' gebruikt heeft om de meest algemene zijnsbepalingen te
benoemen. Vgl. H. Pouillon, Le premier traité des propriétés
transcendentales. La Summa de bono du Chancelier Philippe, in Revue
néoscolastique de philosophie 42 (1939), 44. Het is de vraag wanneer en met
wie precies de term 'transcendens' veranderd wordt tot 'transcendentalis'.
Suárez (1548-1617) gebruikt deze term in zijn Disputationes metaphysicae