Jaarboek Thomas Instituut 2006 - Thomas Instituut te Utrecht

TRANSCENDENTALE NOTIES VAN WERKELIJKHEID 125
toevoeging zijn die niet overeenstemt en coëxtensief is met elk
zijnde: de categoriale additio entis. Zo kunnen de transcendentale
zijnstoevoegingen als ideële en begripsmatige additiones alleen
algemene zijnswijzen zijn die elk zijnde volgen. Deze modi
generales nu brengen de vijftranscendentia tot stand."
In het begin van zijn bespreking van de transcendentale
zijnsverdeling heeft Javelli als derde thema van onderzoek genoemd
de orde van de transcendentia onder en ten opzichte van elkaar. Maar
bij de behandeling van het tweede thema van onderzoek over de
transcendentale toevoegingen aan zijnde kan in zekere zin ook al
gesproken worden van een orde van de transcendentia, zij het dat het
in het geval van de additio entis steeds gaat om een orde ten opzichte
van het primaire transcendens, namelijk zijnde zelf. Maar eerst moet
bezien worden wat de ontologische setting of metafysische orde is
van de transcendentia. Via de verstandelijke methode van
disjunctieve onderscheiding'" wordt deze orde of setting van
zijnswijzen opgespoord.
Toereikend is volgens Javelli deze structuur: Iedere
transcendentale zijnswijze volgt Of elk zijnde in zich, Of elk zijnde in
relatie tot een ander zijnde. Wanneer zo'n zijnswijze zijnde in zich
betreft, dan is de begripsvatting Of bevestigend Of ontkennend." Het
is opmerkelijk dat Javelli vervolgt met de ontkennende
begripsvatting en niet, zoals zijn voorbeeld Thomas, met de
bevestigende begripsvatting. De reden van de omkering van zijn
voorbeeldtekst De veritate qu.1 art.1 sol. is dat de afleidingsorde van
de transcendentia (zie het derde thema van onderzoek) in
66 De transc., 463a: "Quidam autem sunt modi essendi generales additi enti
consequentes omne ens, et isti constituunt quinque transcendentia." Vgl.
Thomas van Aquino, De veritate, q. I a. I sol: "Alio modo ita quod modus
expressus sit modus generalis eonsequens omne ens."
67 Vgl. I.A. Aertsen, Middeleeuwse beschouwingen over waarheid.
Adaequatio rei et intellectus, Amsterdam 1984, 10.
68 De transe., 463a: "Quorum (namelijk van de transeendentia) sufficientia
est haec, omnis talis modus eonsequitur omne ens vel in se, vel in ordine ad
alterum. Si in se, vel affirmative, vel negative." Vgl. Thomas van Aquino,
De veritate, q. I a. I sol: "Et hie modus (namelijk de transcendentale
zijnswijze) dupliciter aceipi potest: uno modo secundum quod eonsequitur
unumquodque ens in se, alio modo secundum quod eonsequitur unum ens in
ordine ad aliud. Si primo modo, hoc est dupliciter quia vel exprimitur in ente
aliquid affirmative vel negative."