Jaarboek Thomas Instituut 2006 - Thomas Instituut te Utrecht

OVER GOD ALS PERSOON 89
De diepere basis van het respect voor ieder menselijk individu,
achter zijn empirische verschijningsvorm, zou men ook kunnen
aangeven met het woord 'ziel'. En dan niet in de betekenis van een
verborgen metafysische entiteit maar opgevat als een symbolische
categorie, als een bepaalde aanduiding voor het mysterie van de
persoon. De Dijn citeert in dit verband een uitspraak van
Wittgenstein: "Mijn houding tegenover hem is een houdin§
tegenover een ziel. Ik ben niet van mening dat hij een ziel heeft."
Dat de ander een ziel heeft of een persoon is, is geen objectief feit
dat ik vanuit een neutraal wetenschappelijk standpunt kan
vaststellen, en waardoor vervolgens mijn houding van respect
gerechtvaardigd wordt. De ander zien als een persoon, als een wezen
met een 'ziel' is intern aan de morele houding die ik inneem ten
aanzien van de ander. "Dat ik de ander, dat menselijke lichaam daar,
zie als hebbende een ziel is één met mijn houding van respect.?"
Het besef van elke mens een ziel heeft of respect verdient,
veronderstelt, aldus De Dijn, een soort revelatie, een revelatie van de
'transcendentie van de ander' in de confrontatie met elk menselijk
lichaam. Transeendentie betekent in dit verband dat de ander
onherleidbaar is tot nuttige of interessante kenmerken. De ander
heeft een betekenis, een waarde of waardigheid die alle nuttigheidsof
functionaliteitsbeschouwingen te buiten gaat. Maar die betekenis
of waarde betreft niet iets wat zich empirisch of rationeel laat
vaststellen buiten de morele houding om.
Persoon of ziel heeft volgens De Dijn te maken met de
manier waarop het lichaam, en dan met name het gelaat, zich in de
context van betekenisvolle omgang en eonversatie reveleert als
eerbiedwaardig, als iets dat omwille van zichzelf respect eist. De
ethische houding tot de ander is precies een houding tot een persoon,
niet in die zin dat het persoon-zijn een objectief kenmerk is van de
ander dat de ethische houding van respect rechtvaardigt; maar
ethisch reageren op anderen is reageren op welbepaalde symbolische
entiteiten die personen genoemd worden.
In zijn afwijzing van iedere poging om de ethische praktijk
te rechtvaardigen op externe rationele gronden heeft De Dijn een
belangrijk punt. De titel persoon hecht zich niet aan eigenschappen
of vermogens die de natuurlijke existentie van het individu
8 De Dijn (2003), O.C., 45.
9 Ibid.