Leraar worden:'under construction'? - Open Universiteit Nederland

ook van de lerarenopleidingen14 (Commissie Toekomst Leraarschap, 1993; Coonen,
2002). Tijdens de ‘verbouwing’ moet de ‘verkoop’ dus gewoon doorgaan.
Het hierboven geschetste lerarentekort betreft alleen de aanbodkant van de oplossing
van het tekort. Door onderwijs op andere manieren te organiseren, kan tevens de vraag
naar beoefenaren van onderwijsberoepen worden beïnvloed; welk soort ‘leraren’ zijn er
nodig en hoeveel. Ik zal daar later nog over spreken.
Het lerarentekort en de weergegeven globale oplossingsmogelijkheden moeten we
evenzeer bezien in de complexe Nederlandse context15 en afzetten tegen een aantal
(internationale) trends in het onderwijs, 16 en daaruit voortvloeiende veranderingen17 en ontwikkelingen, die ik hier verder buiten beschouwing laat. 18
Zonder naar volledigheid te streven, ga ik ik nu beknopt in op enkele cijfermatige gegevens
over de tekorten aan leerkrachten in het Nederlandse onderwijs.
2.2 Enkele cijfers
Uit de begrotingstoelichting van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen
(2002i) blijkt dat de werkgelegenheid in het onderwijs in de jaren 1997-2001
met zestien procent gegroeid is; van 272.000 fte in 1997 tot 316.000 fte in 2001. Deze
groei komt overeen met een toename van 44.000 voltijdbanen. De stijging van de werkgelegenheid
in primair onderwijs, voortgezet onderwijs, en beroepsonderwijs en volwasseneneducatie
bedraagt rond de twintig procent, in het hoger beroepsonderwijs en
wetenschappelijk onderwijs ruim drie procent. De totale werkgelegenheid in 2002
komt overeen met 401.000 werkzame personen. 19
De vooruitzichten zijn dat de personeelstekorten over de hele linie snel zullen toenemen.
Om de orde van grootte te karakteriseren, kunnen we onder meer kijken naar de
prognoses uit de rijksbegroting van 2002. Ik laat het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie
even buiten beschouwing en beperk me hier tot het primair en voortgezet
onderwijs. Voor die sectoren is de voorspelling dat er de komende vier jaar ongeveer
46.000 nieuwe, voltijdleerkrachten nodig zijn. De verwachting is dat, gemeten in voltijdbanen,
ruim 20.000 afgestudeerden van initiële lerarenopleidingen in het onderwijs
gaan werken. Voor het primair en voortgezet onderwijs valt dan nog een schrikbarend
gat te dichten van ruim 25.000 fte. In de rijksbegroting staat dat dat lukt door effecten
van de ‘open arbeidsmarkt’. Bedoeld worden dan de te verwachten effecten van onder
meer zij-instroom, functiedifferentiatie en arbeidsvoorwaarden. 20
Na deze rijksbegroting zijn nog enkele publicaties verschenen die ieder op eigen wijze
een nadere adstructie van de tekorten geven, namelijk de Enveloppebrief OCW
(Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, 2002d), de nota Werken in het
Leraar worden: ‘under construction’?
11