Leraar worden:'under construction'? - Open Universiteit Nederland

egeleider op
de werkplek
Figuur 1 Varianten van leren op de werkplek. Bron: De Jong & Glaudé (2001, p. 184)
begeleider buiten
de werkplek
socialisatiemodel
meester-gezelleren
mentoring
instructiemodel
werkplekinstructie
werkplekapplicatie
zelfevaluatiemodel
coaching
supervisie
exploratiemodel
werkplekstudie
actieleren
De vormen van werkplekleren in dit overzicht zijn natuurlijk ontleend aan situaties
waarin de betrokkenen direct contact met elkaar hebben. Niettemin is een aantal vormen
geschikt om gedeeltelijk via afstandsonderwijs, i.c. met ict, te benaderen of aan te
vullen (Blom, 2001; Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt, 2001a). Zonder elk van de
acht varianten uitgebreid te bespreken, geef ik nu enkele voorbeelden die ik toespits
op de opleiding van leraren. Ik zie daarbij af van verschillen in aanpak, die regionaal of
plaatselijk gewenst kunnen zijn.
Meester-gezel-leren vindt natuurlijk bij uitstek plaats in contactsituaties in de school.
De contacten op de werkplek met de ‘gemeenschap van vakmensen’ (de ‘meesters’)
kunnen echter aanzienlijk verruimd worden door interacties met virtuele, of digitaal
opgeslagen, gemeenschappelijke kennis van ervaren leraren. Tevens kan spontaan leren
en leren van een voorbeeld verbreed en gesystematiseerd worden.
Mentoring kan reflectie op het eigen handelen op gang brengen en een belangrijke
activiteit zijn van een mentor. 112 Ict kan daar een meer continue proces van maken en
de activiteiten van de mentee stimuleren. Voor bepaalde onderdelen van reflectie hoeft
buiten de werkplek niet meer op de mentor gewacht te worden. Begeleiders van lerarenopleidingen
kunnen derhalve veel toegespitster en adequater ondersteuning bieden
dan in contactsituaties.
Werkplekinstructie,‘job instruction’, vindt uiteraard vooral plaats in contactsituaties op
de werkplek. Er is echter één element in deze instructie, namelijk de te leren handeling
uitproberen, die zeker ook uit te voeren is door simulaties. Het gaat daarbij niet alleen
om vervanging van ervaringen, maar ook om verbetering en verruiming van deze ‘performance
try-outs’. Indien er virtueel opgeslagen onderwijssituaties zijn met een hoge
realiteitswaarde voor de op te leiden leraar, dan kan men relatief veilig en risicoloos
beginnen. Met andere woorden: de werkplekinstructie hoeft zich in de toepassing niet
te beperken tot probeersels in een echte onderwijssituatie met alle risico’s van dien.
Werkplekapplicatie betreft opleidingen ‘off the job’; een deel van de te leren handelingen
krijgt een plaats buiten de directe werkplek. In dit soort opleidingen gaat het
bijvoorbeeld om aanvullende instructie of toespitsing van opdrachten op specifieke
omstandigheden. Ict biedt hier goede perspectieven. Bij het opleiden van leraren kan
daarbij gemakkelijk gestreefd worden naar verruiming van de toepassingen van de
ervaringen die in eerste instantie alleen gebonden zijn aan de werkplek.
Leraar worden: ‘under construction’?
55