Leraar worden:'under construction'? - Open Universiteit Nederland

120 In principe kan dit onderzoek betrekking hebben op zaken als sociale, ontwikkelings- en individuele
verschillen, motivationele en affectieve factoren, cognities en metacognities. Wel moeten we
bedenken dat voorafgaand aan de te onderzoeken leerprocessen ook aandacht nodig is voor wat er
in de genoemde contexten geleerd moet worden. Bijvoorbeeld: welke competenties moeten er tot
ontwikkeling worden gebracht, c.q. welke competenties dienen reeds aanwezig te zijn. Dat is een
ingewikkelde opgave.
121 Beijaard & Brekelmans (2002) onderscheiden vooralsnog drie benaderingen. In de eerste, cognitiefpsychologische
benadering staan leerprocessen en de regulatie daarvan centraal. De kennis is vooral
ontleend aan studies naar het leren van studenten (Vermunt & Verloop, 1999). In de tweede
benadering is de rol van het bewustzijn van leerprocessen belangrijk (Korthagen, 2001). De derde
benadering heeft als onderzoeksobject de invloed van organisatiekenmerken op de wijze waarop
werknemers leren. Er is in deze benadering veel belangstelling voor scholen als professionele leergemeenschappen
(Bryk et al., 1999; zie bijvoorbeeld Oosterheert, 2001, voor het leren van leraren die
nog in opleiding zijn; zie verder Oosterheert et al., 2002).
122 Ik noem dit ter aanvulling op de suggestie die de Onderwijsraad eind vorig jaar deed om de kennis
van oudere docenten te behouden (Onderwijsraad, 2002b).
123 Samengaand met, en soms voorafgaand aan, het instorten van de ict-hype op de beurs wordt ook het
gebruik van ict in het onderwijs met meer kritiek bekeken (zie bijvoorbeeld Sminia, 2000; Stoll, 2000;
Terlouw, 2002; Icke, 2002).
124 In haar advies Leren in samenspel agendeert de Onderwijsraad (2003b, p. 9) met betrekking tot leraren
en andere ondersteuners van de lerende drie aspecten:‘(...) de (verdergaande) ontwikkeling van een
samenhangende competentiestructuur die de noodzakelijke competenties van leraren en andere
ondersteuners omvat, de ontwikkeling van een daarop aansluitende kwalificatiestructuur, en een bijpassende
opleidingsstructuur.’ (zie ook Samenwerkingsorgaan Beroepskwaliteit Leraren, 2002;
Voorstel van Wet op de beroepen in het onderwijs, 2001; Coonen, 2002).
125 Meer in het algemeen is de kwestie of er meer systematisch onderzoek verricht dient te worden naar
ervaringen in het buitenland, dan wel dat we vaker conclusies moeten trekken uit internationale vergelijkingen.
De Organisation for Economic Cooperation and Development (2002) constateert onder
meer dat in vergelijking met de ons omringende landen de klassen in het basisonderwijs groot zijn,
in het secundair onderwijs het aantal leerlingen per docent hoog is, Nederlandse leerlingen veel uren
les per jaar ontvangen, de Nederlandse uitgaven aan onderwijsinstellingen onder het OESO-gemiddelde
liggen en dat Nederland in het secundair onderwijs minder per leerling uitgeeft.
De Onderwijsraad (2002c) noemt bij personeels- en teamontwikkeling: verdere professionalisering
van leraren; introductie van een teamontwikkelingsplan; vermindering van de lestaak; verder invoeren
van taak- en functiedifferentiatie; flexibilisering van de arbeidsinzet over het jaar; leeftijdsbewust personeelsbeleid;
aanpak werkdruk van schoolleiders; aantrekkelijk werkgeverschap. Bij onderwijs- en
organisatieontwikkeling: onderwijsontwikkeling in de school; lerende teams; positieve bindende cultuur;
een goede werkplek. Bij onderwijsbeleid: ondersteuning en stimulering scholen bij het voorafgaande;
(verdere) inhoudelijke deregulering; voortzetting van het onderwijsarbeidsmarktbeleid
(bestrijding tekorten) en vernieuwing van de lerarenopleiding. Hiernaast kunnen we ook denken aan
maatregelen die oudere leerlingen inzetten als monitor (het door het opvoedingsstelsel van de
hindoes geïnspireerde Lancasterstelsel, soms ook aangeduid als ‘mutueel onderwijs’) of maatregelen
die een explicieter beroep doen op allochtonen (zie ook het project Full Color van het Sectorbestuur
Onderwijsarbeidsmarkt).
126 Zie voor meer activiteiten de nota Werken in het onderwijs 2003 (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en
Wetenschappen, 2002k, pp. 45-52).
Leraar worden: ‘under construction’?
93