Leraar worden:'under construction'? - Open Universiteit Nederland

2 Lerarentekort
2.1 Context
Het werven en vasthouden van gekwalificeerde leraren is niet alleen een probleem in
ons land, maar ook in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk.
Wervingscampagnes zijn succesvol in Japan en Frankrijk. Het natuurlijk verloop is in
Engeland en Nederland het hoogst (respectievelijk negen en zeven procent in het primair
onderwijs) en het laagst in Canada, Japan en Korea (twee à drie procent). Meestal
zijn de tekorten niet gelijk over schoolsoorten verdeeld. In het voortgezet onderwijs is
het tekort groter dan in het primair onderwijs. Ook zijn er verschillen tussen regio’s; in
Nederland zijn de tekorten in het westen en in Flevoland groter dan in de rest van het
land. Verder zijn de tekorten niet gelijk over de vakken verdeeld. Wiskunde en ‘information
technology’ zijn in OECD-verband de grootste ‘tekortvakken’ (Organisation for
Economic Cooperation and Development, 2002a). 3
Door het lerarenbeleid is de wijze waarop men in ons land leraar kan worden de laatste
jaren sterk in beweging (zie Voorstel van Wet op de beroepen in het onderwijs, 2001).
Naast manieren die men traditioneel kan noemen, 4 zijn er alternatieve wegen ontstaan5
zoals zij-instroomtrajecten, 6 waarlangs het mogelijk is in het onderwijs te gaan
werken (zie Interimwet zij-instroom leraren primair en voortgezet onderwijs). De huidige
alternatieve wegen waarop mensen leraar kunnen worden en de werving van nieuwe
doelgroepen om de instroom van het aantal leraren te vergroten, zijn dus in eerste
instantie ingegeven door het tekort aan leraren. 7 Dit tekort bestaat in ons land op vrijwel
alle onderwijsniveaus en wordt gezien als een groot maatschappelijk probleem.
Het percentage Nederlanders dat het lerarentekort als grootste zorg van het voortgezet
onderwijs beschouwt, is opgelopen van 18 procent in 1999 tot 33 procent in 2001
(Vrieze et al., 2001). Voor het basisonderwijs is dat percentage in dezelfde jaren opgelopen
van 21 naar 38. Ook in 2002 is het lerarentekort voor de Nederlandse bevolking en
voor ouders met schoolgaande kinderen het grootste punt van zorg (Wartenbergh-
Gras et al., 2002). Bestrijding van het lerarentekort wordt beschouwd als een belangrijk
speerpunt van het onderwijsbeleid.
De arbeidsmarkt in het onderwijs is uit balans. Scholen kampen met onvervulbare vacatures8
en gebrek aan personeel. De werkdruk neemt toe. Het is niet alleen moeilijk
nieuw personeel aan te trekken. Door de, weliswaar nog relatieve, krapte op de arbeidsmarkt
verlaten veel leerkrachten het onderwijs voor banen elders. Diverse rapporten
(Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, 2001d; Inspectie van het
Onderwijs, 2002c) melden dat er sinds 1997 een verhoogde doorstroom plaatsvindt van
zittende en beginnende leraren naar andere functies. 9 De Jonge en De Muijnck (2002,
p. 7) rapporteren dat anno 2001 het aantal vertrekkers in het voortgezet onderwijs
zestig procent hoger is dan in 1995 en in het primair onderwijs zelfs zeventig procent.
Leraar worden: ‘under construction’?
9