Leraar worden:'under construction'? - Open Universiteit Nederland

54
de verbetering van het professionele handelen als van de handelingssituatie.’ Het
potentieel voor professioneel leren hangt af van de werkinhoud, de handelingsspeelruimte
en de sociale werkomgeving. De vraag is dan of er voldoende taakgevarieerdheid
is, of de werksituatie voldoende complex is en relevante keuzemogelijkheden
bevat, en er genoeg gelegenheid is voor gezamenlijke probleemverkenning en probleemoplossing.
Zo’n onderwijsomgeving is nodig om de school als lerende organisatie
verder in te richten als adequate opleidingsplek.
Opleiding veronderstelt een geplande reeks van leeractiviteiten met eindtermen, toetsing
en een duidelijke tijdsduur. Degene die als lerende de organisatie binnenkomt,
doorloopt in een afgebakende tijd onder begeleiding een reeks leeractiviteiten die
steeds in samenspraak wordt geëvalueerd. Om dit te realiseren, moeten scholen zich
inrichten en toerusten. Zij dienen in dit opzicht over voldoende leerpotentieel te
beschikken en daarvoor gelden een aantal criteria. Onstenk (2001) noemt de breedte
van de taken, het complexiteitsniveau van de werkplek, de actualiteitswaarde van de
werksituatie, de overlegvormen, het leerklimaat en de participatiegraad. In opdracht
van het Samenwerkingsorgaan Beroepskwaliteit Leraren (zie ook Ministerie van
Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, 2000d), heeft een werkgroep in 2002 deze benadering
van Onstenk verder uitgewerkt tot een analysemodel, dat op een aantal scholen
voor primair en voortgezet onderwijs is uitgeprobeerd.
Het geschetste model van werkplekleren maakt voorts een aantal instrumenten noodzakelijk
waarover de school zal moeten beschikken om als opleidingssituatie te kunnen
fungeren (Bolhuis & Doornbos, 2000). Het gaat dan om assessmentprocedures, zelfevaluatie-instrumentarium,
portfolio’s, persoonlijke ontwikkelingsplannen (POP’s),
coachingsystemen, en omschrijvingen en ordeningen van leeractiviteiten (Stiggins,
1987).
Tot de leeractiviteiten zullen ook activiteiten behoren met een meer theoretisch karakter,
die ‘just-in-time’ uit te voeren moeten zijn; als het praktijkleren daarom vraagt. De
leerinhouden dienen op afroep flexibel beschikbaar te zijn. Daarbij zal het voornamelijk
gaan om theoretische kennis of om praktijkvoorbeelden van standaardsituaties met
een algemene geldigheid. 111
Een aantal mogelijkheden voor leren op de werkplek via vormen van afstandsonderwijs
en met behulp van ict zijn in het voorafgaande al aan de orde geweest. Ik ga hier kort,
en wat systematischer in op enkele varianten voor opleiden op de werkplek.
De Jong en Glaudé (2001, p. 183) onderscheiden voor werkplekleren vier opleidingsmodellen:
een socialisatiemodel, een instructiemodel, een zelfevaluatiemodel en een
exploratiemodel. Afhankelijk van de plaats van de begeleider, op of buiten de werkplek,
onderscheiden ze acht varianten voor opleiden op de werkplek. Zo ontstaat het volgende
overzicht.