Leraar worden:'under construction'? - Open Universiteit Nederland

68
Dreyfus (2001) is op dit punt kritisch. Hij waarschuwt voor de vrijblijvendheid die in afstandsonderwijs
en in virtuele leergemeenschappen kan optreden. Deze auteur benadrukt tevens dat fysieke aanwezigheid
belangrijk kan zijn voor de zingeving. Ik vind deze opvatting goed te verenigen met
‘blended learning’.
2 Voor voorbeelden van een diversiteit aan leersituaties zie Onderwijsraad, 2003c. Voor een overzicht
van allerlei mogelijkheden om de school te organiseren als kennisonderneming zie Van Rooijen et al.,
2002. In dit verband is de jarenlange samenwerking tussen de Open Universiteit Nederland en het
Landelijke Selectie- en Opleidingsinstituut Politie interessant.
3 Gemeenschappelijke kenmerken van OECD-landen zijn: een hoge proportie onvervulde vacatures;
een toegenomen vervangingsvraag als gevolg van doorstroom en natuurlijk verloop; hoge uitstroom,
anders dan voor pensioen; ongediplomeerd lesgeven komt in bepaalde vakken veel voor; schooldirecteuren
hebben de indruk dat het lerarentekort een belemmering is voor de vorderingen van
leerlingen. Bovendien zijn in bijna alle landen de salarissen als percentage van het bruto binnenlands
product tussen 1994 en 2000 gedaald.
4 Voor de ‘traditionele’ situatie kan globaal gesteld worden dat de initiële opleiding voor het primair
onderwijs de pedagogische academie basisonderwijs is. Dit is een vierjarige, voltijd-hbo-opleiding.
Diverse pabo’s bieden deeltijdopleidingen en duale trajecten aan. Het tweedegraadsveld, inclusief
een deel van het secundair beroepsonderwijs, en het beroepsonderwijs en de volwasseneducatie,
wordt bediend door voltijd-hbo-opleidingen met een vierjarige cyclus en door diverse deeltijdopleidingen.
De eerstegraadsopleidingen, die wat de beroepsvoorbereidende component betreft
voltooid worden als voltijdkopstudie na het huidige doctoraalexamen, en straks wellicht na de masteropleiding,
zijn bedoeld voor het eerstegraadsveld (bovenbouw) in het voortgezet onderwijs. Er
bestaat, verzorgd door het hoger beroepsonderwijs, een grote variëteit aan eerstegraadsdeeltijdopleidingen
(voor de Europese dimensie zie Stevens & Van Heule, 1995; voor wetenschappelijk
onderwijs zie Commissie-Veltman, 1998, 1999).
5 In feite is al jaren sprake van alternatieve wegen (zie Ripmeester & De Jonge, 1992).
6 Zie bijvoorbeeld htpp://www.careercenteronderwijs.nl, htpp//www.deonderwijsbv.nl,
htpp://www.wordleraar.nl, http://docentenbank.nl, http://onderwijsvacaturebank.nl,
http://minocw.nl/lerarenbeleid.
Begin 2003 is een landelijk informatiepunt met een ‘back-office’ opgezet, waar belangstellenden met
hun vragen terecht kunnen. Bovendien gaan de bemiddelingsorganisaties een ‘pool’ aanleggen van
alle geschikt bevonden zij-instromers (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, 2002h).
7 De behoefte aan leerkrachten kan gesplitst worden in een uitbreidingsvraag en een vervangingsvraag
(Sociaal en Cultureel Planbureau, 2002). De uitbreidingsvraag is bijvoorbeeld een gevolg van
demografische gegevens zoals de groei van het aantal leerplichtige leerlingen. De vervangingsvraag
is onder meer een gevolg van de vergrijzing. Bij dit ‘type’ lerarentekorten gaat het steeds om de som
van de uitbreidingsvraag en de vervangingsvraag (zie voor, steeds enigszins wijzigende, aantallen de
opeenvolgende nota’s Werken in het onderwijs en het eind 2002 verschenen Plan van Aanpak
Arbeidsmarkt- en Personeelsbeleid van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen). Naar
ad-hocoplossingen voor de vervangingsproblematiek is overigens onderzoek uitgevoerd (Kools et al.,
2002). Door de uitvoering van onderwijs anders te organiseren, kan de aard van de tekorten beïnvloed
worden. Functiedifferentiatie zorgt er bijvoorbeeld voor dat minder leerkrachten van een
bepaald niveau nodig zijn, en meer van een ander niveau.
8 Volgens de Inspectie van het Onderwijs (2002c) was in 1998 het percentage onvervulde vacatures in
het speciaal voortgezet onderwijs 12,3 en in 2000 21,1. In het basisonderwijs was het percentage in
1998 7,3 en in 2000 10,4; in het voortgezet onderwijs respectievelijk 7,8 en 13,3 (zie ook Ministerie
van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, 1999, 2000c, 2001d, 2002g, 2002k; Crommelin et al., 2002;
Berndsen & Vrielink, 2002; Voorpostel & Vrielink, 2002).