Th&ma Hoger Onderwijs 2021-2

Een leven lang ontwikkelen
TH MA themahogeronderwijs.org
en een holistische benadering, waarin de mens opnieuw
een veel centralere plaats zal innemen.
Al deze uitdagingen zullen van iedereen in de samenleving
een andere mindset vergen. We zullen flexibeler moeten
worden in ons denken en handelen. We zullen meer outof-the-box
moeten denken. We zullen nieuwe systemen
en technologieën moeten bedenken, en bestaande op een
andere manier combineren.
Circulair denken
Hoewel velen deze evolutie zien als een bron van onzekerheid
en zelfs als bedreiging, is ze eigenlijk een uitdaging
en een gouden kans. Een kans om af te geraken van onze
afhankelijkheid van externe bronnen van grondstoffen en
energie. Om technologie te ontwikkelen die ons goedkoop
van alle energie voorziet die we nodig hebben. Om circulair
te gaan denken en werken, in plaats van volgens het lineaire
patroon dat het industriële tijdperk kenmerkt (winning, productie,
distributie, verbruik, afval).
Wat we hierboven schetsten heeft een impact op alle geledingen
van de samenleving, dus ook op het onderwijs. Op al
deze evoluties speelt het onderwijs en meer bepaald het
hoger onderwijs reeds in, maar de uitdaging bestaat erin om
er versneld op verder te gaan. Nog altijd heeft het onderwijs
tot doel om gediplomeerden af te leveren aan de arbeidsmarkt.
Nog altijd focussen instellingen hier en daar sterk op
klassieke kennisoverdracht. Nog altijd is de jeugd zowat de
enige doelgroep van het onderwijs.
Niettegenstaande Vlaanderen nog steeds kwaliteitsvol
onderwijs levert en zelfs tot de (sub)top behoort binnen de
OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en
Ontwikkeling), is er toch een aantal zorgwekkende trends
zichtbaar, zoals de verminderde resultaten voor wiskunde
en voor begrijpend lezen, toch nog altijd dé voorwaarden
om inzicht te verwerven in hoe de wereld in elkaar zit.
Er is ook de neiging naar doorgedreven specialisaties.
We leiden als het ware mensen op om zeer veel te weten
over zeer weinig, terwijl er steeds minder mensen zijn die
Enkele recente crisissen
leren ons dat we
meer nood hebben
aan generalisten
het geheel overzien, de wereld holistisch benaderen en
systemisch kunnen denken. Enkele recente crisissen (de
financiële crisis, de klimaatcrisis, de coronacrisis) leren ons
evenwel dat we meer nood hebben aan generalisten.
Onderwijs moet mensen op een duurzame manier breed
vormen, zodat ze hun plaats in de samenleving en op de
arbeidsmarkt kunnen innemen. Het middel daartoe is
het stimuleren van het ondernemend denken: het geheel
van patronen dat mensen toelaat om oplossingsgericht
te werken, buiten hun discipline te denken en samen te
werken met specialisten uit andere disciplines in gemengde
teams. Ondernemend denken heeft betrekking op initiatief
nemen, inspelen op opportuniteiten, handelen, afwegen van
voor- en nadelen en keuzes maken.
Hoe dan ook is het duidelijk dat een diploma halen in de
jonge jaren niet meer zal volstaan om de rest van je leven
mee te zijn. Integendeel. Voortdurend bij- en omscholen is
de boodschap, om de nieuwe trends in het eigen vakgebied
te leren kennen, maar ook om een totaal nieuwe wending
aan je carrière te geven. Meer zelfs, in de toekomst zal er
eerder nood zijn aan een bredere basisopleiding, terwijl
de echte specialisatie een leven (of minstens een carrière)
lang op de werkvloer zal gebeuren. Een diploma zullen we
in de toekomst afschrijven zoals we dat vandaag doen met
investeringsgoederen, en het zal dus jaar na jaar dalen in
actuele waarde.
Bij-, om- en herscholing mogen niet langer een onderdeel
zijn van probleemoplossend werken, zoals nu te vaak
het geval is. We zetten omscholing al te vaak alleen in bij
bedrijfssluitingen en faillissementen, met andere woorden
vanuit een negatieve benadering. Nochtans zou je bij bij- en
omscholen moeten vertrekken vanuit een leercultuur en een
positieve attitude: jezelf als mens verrijken, mee evolueren
met het leven en veranderende interesses, en minder vanuit
de ‘noodzaak’, omdat het niet anders kan.
Hetzelfde geldt voor mensen die om een of andere reden
nooit een diploma hebben gehaald in de periode die de
samenleving daarvoor traditioneel heeft voorzien (18 tot
25 jaar), terwijl ze barsten van talent, werkkracht en interesse.
Op die manier missen zij zelf niet alleen interessante
opportuniteiten, omdat de arbeidsmarkt nu eenmaal nog
steeds sterk diplomagedreven is, maar mist de samenleving
ook een pak talent dat broodnodig is om onze economie te
laten draaien en onze welvaartsstaat te stutten.
Buiten traditionele kaders
Hogeronderwijsinstellingen moeten trajecten rond een
leven lang leren opzetten die buiten de traditionele kaders
werken. Trajecten die openstaan voor iedereen en er op
lange termijn moeten toe leiden dat hogeronderwijsinstellingen
bronnen van kennis en vaardigheden zijn, en geen
diplomafabrieken. Het hoger onderwijs moet een circulair
gegeven worden, in plaats van een lineair proces dat
51