Bizim Yunus - Eskişehir Valiliği

Bizim Yunus / Mustafa Özçelik
Moğol zulmünden kaçarak Anadolu’ya gelen bu erenler arasında Fahrüddin Iraki,
Necmedddin-i Dâye, Evhadüddin-i Kirmani, Sadreddin Konevî, Muhiddin Arabî, Ahi Evren,
Hacı Bektaş, Bahaeddin Veled, Mevlâna… gibi maneviyat büyükleri de bulunuyordu. Anadolu
bu isimler sayesinde hem fikri anlamda hem de dil, kültür ve edebiyat sahasında bir canlılığa
kavuştu. Halk, sufîlerin bu çalışmalarıyla kendini derleyip toparlayarak yeni bir yaşama ruhu ve
üslubu kazandı. Birlik ve beraberlik yeniden tesis edildi.
Fakat, bu tablonun bir de öteki yüzü vardı. Anadolu’ya gelenlerin hepsi müspet bir
anlayışta değildi. Ahmet Yesevi erenleri arasında Şamanist çizgilerini henüz kaybetmemiş
olanlar da vardı. Bunlar, göç sırasında Suriye ve İran bölgesinde karşılaştıkları Batınive Haricî
karakterli akımlardan da etkilendiler ve Yesevi dervişleri arasına katılarak onlarla birlikte
Anadolu’ya girdiler. Anadolu’dan Suriye’ye, Mısır’a, Hicaz’a kadar uzanan alanda merkezler
kurarak kendi kabulleri ve anlayışları çerçevesinde temsilciler yetiştirerek Halkı kendi taraflarına
çekmeye çalışarak bu müspet tablonun içerisinde bir nifak unsuru oldular.” 12
Bu gruplar, şehirlerden çok köylerde ve göçebeler arasında uygun bir zemin bularak
Halkın içinde bulunduğu sosyal, siyasî ve ekonomik sıkıntıları istismar edip onları dinin
kayıt ve külfetlerinden azade tutarak onlara tehlikeli bir hürriyet vaat ederek Halk tabakaları
arasında bir fesat ortamı oluşturdular. Dinin zahiri hükümlerini küçümsediler. İslam inanışını
batıl yorumlarıyla sulandırmaya ve böylece din bağını zayıflatmaya çalıştılar. 13
Bir taraftan da bu topraklarda benimsenebilmek için bazı Sünni tarikatlarla kendi
aralarında bir münasebet kurarak, Sünnibüyüklerinin menkıbelerini kaynaklarına alarak
onların ismi ardında bulanık bir anlayışı yaymayı başardılar. Hacı Bektaş, Geyikli Baba, Sarı
Saltuk ve Ahi büyükleri, Batınive Haricîlerin bu çabalarıyla yanlış inanışların temsilcileri gibi
gösterilmeye çalışıldı.
Bu grupların inançlar üzerindeki tahribatları siyasî olaylara da yansıdı. Doğu ve
Güneydoğu bölgesine yığılan Türkmenlerin içine düştükleri sıkıntı, kendileriyle ilgilenen
birilerinin bulunmaması onları patlamaya hazır bir duruma getirdi. Bu durumu kendi amaçları
için kullanmak isteyen Baba İshak adlı yarı Şaman, yarı Müslüman bir Türkmen şeyhi
peygamberliğini ilan ederek isyan çıkardı. Çıkan savaşta Baba İshak öldürüldü.
Hadise bununla bitmedi. Bu olay, Moğollar’ın Anadolu'ya girişlerini de kolaylaştıran
bir gelişme oldu. Ayrıca uzun yıllar bu hareketin inançlar üzerinde olumsuz etkileri devam etti.
Böylece Anadolu bu tür bir çatışmanın da yurdu hâline geldi.
Selçuklu Türkleri bünyesindeki İslam dininin koruyucusu sayılabilecek Sünni
mutasavvıflar ise, Selçuklu devletinin çökmesiyle kendilerine uygun taraftar zümresini bulup en
eski inanç sistemlerinden Kabalist, Budist, Ateşperestlik gibi inanışları yaymaya çalışan bu batıl
tarikatların gelişmeleri önüne kısmen de olsa set çekmeye çalıştılar. 14 Dolayısıyla Sünnitasavvuf
12. Umay Günay, Yunus Emre, Seçme Makaleler, s. 150
13. Mehmet Demirci, Yunus’ta İlahi Aşk ve İnsan Sevgisi, s. 7
14. Abdurrahman Güzel, Dini-Tasavvufi Türk Edebiyatı s. 147
16