Bizim Yunus - Eskişehir Valiliği

Bizim Yunus / Mustafa Özçelik
ise Allah’ın varlığını, aklî delillerin tümüyle reddedilmez. Aklını kullanma tavsiye edilir. Gönlün
öne çıkarılması aklın iptali anlamına gelmez.
Mistisizmde realiteden tamamen kopuş söz konusudur. Tasavvufta ise realitenin iç
yüzü kavranılmaya çalışılır. “”Yaratılan”dan “Yaradan” fikrine ulaşmak esastır. İnsanlar kendi iç
dünyalarında ve çevrelerinde Allah’ın varlığına ait delilleri gördükten sonra, akıl ve vicdanlarıyla
bu çağrının hak (doğru) olduğuna karar verirler. Ama bu hakikatleri iç anlamlarıyla yaşamak
tasavvufta esastır. Başka bir deyişle mutasavvıfların temel dayanağı Kur’an-ı Kerim, örnek
aldıkları insan ise peygamberdir. Çünkü peygamber mutlak hakikati kavramada, anlamada ve
maddi ve manevi anlamda yaşamada örnek ve önder bir şahsiyettir.
Mistisizm, aklın kavrayamayacağı hakikatler bulunduğunu ve bunların ancak sezgi ve
ilhamla kavranabileceği iddiasına rağmen son tahlilde yine akli bir sistem kurar. Tasavvufta ise
bu mesele imanla temellendirilir.
Mistik kişisel huzuru için realiteden tamamen kopan, insanlarla ve hayatla ilişkisini
kesen bir insanken bir mutasavvıf tam aksine bir tutum sergiler. O batınıyla bu kopuşu yaşarken
zahirde Halk içindedir. Bu yüzden gerçek mutasavvıflar Halk nazarında ahlakıyla, imanıyla
ve ihlâsıyla örnek alınan, kendilerine bu yüzden değer verilen seçkin kişilerdir. Dolayısıyla
mistisizm pasif; tasavvuf ise aktif bir anlayışın adıdır.
Yine tasavvufta kurallar ilkeler ve metotlar vardır. Mistiklikte ise kuralsızlık ve
metotsuzluk hakimdır. Kişinin yetenek ve doğasının bu işe elverişli olması yeter kabul edilir.
Ayrıca özel bir gayrete ve çalışmaya gerek yoktur. Tasavvufta ise yetenek temel koşullardan
biri olmakla beraber bununla birlikte bir rehbere teslimiyet, belli dersler, uygulamalar, adap ve
erkâna uymak gerekir.
Mitsizim, aklın ürünü olan felsefenin ürünü iken tasavvuf vahye dayalı İslam dininin
insan ruhundaki mistik eğilimlere cevap veren bir sistemdir. Yine Hristiyanlık kaynaklı
mistisizmde ruhbanlık esasken İslam kaynaklı tasavvufta böyle bir durum yoktur. Meselâ,
realiteden kaçıp münzeviliğe sığınan bir Hristiyan mistik evlenmeyerek fıtri yapısına aykırı
davranırken bir mutasavvıfta bu durum görülmez.
Bu kavramsal karışıklığın kimi haklı sebepleri de aslında yok değildir. Çünkü doğuşu
ve kaynağı itibariyle tamamen Kur’an ve sünnet ilkelerine göre disipline edilen tasavvuf zaman
içinde Şaman, Hint, İran ve Eski Yunan mistisizminin bilhassa Yeni Eflatuncu Platonis’in
tesirine açık olmuştur. Fakat büyük mutasavvıfların hepsi bu etkiyi tasavvuftan uzak tutmaya
çalışmışlar; ya da yabancı tesirleri kendi bünyelerinde eritmeyi başarmışlardır. Fakat bu etkileri
bünyesine taşıyan tasavvufi zümreler de olmuş, böylece bu disiplin bu tür insanlar eliyle
Sünnî-İslamî temellerinden sapmalar göstermiştir. Yine Anadolu coğrafyası Türk-İslam yurdu
yapılırken Sünnimutasavvıflar Kur’an ve sünnet’e dayalı bir tasavvuf ahlakı neşreder, insanları
bu ilkeler etrafında birleştirmeye çalışırken bu dış etkilerle şekillenmiş mutasavvıf gruplar,
87