Bizim Yunus - Eskişehir Valiliği

Bizim Yunus / Mustafa Özçelik
1243’deki bu Kösedağ yenilgisi Böylece sonun başlangıcı oldu. 17 Çekirge sürüleri gibi
Anadolu topraklarında kolaylıkla ilerleyen Moğollar, buraları bir kasırga misali temelinden
sarstılar. Selçuklar zamanında her biri birer ilim ve kültür merkezlerine dönüşen şehirleri yakıp
yıktılar. Ne buldularsa yağmaladılar. Halkı kılıçtan geçirdiler. Anadolu’nun yönetimini ellerine
aldılar.
Bu felaketin sonuçları çok ağır oldu. Devletin gücü zayıflayınca saltanat kavgalarının
başlaması, ardından bölünmeleri ve isyanları getirdi. Artık insanların insanlıktan çıkarak
güçlünün zayıfı ezdiği bir dönem başladı. Ölüm ve zulüm boyutlarını genişletti. Halk, Moğol
ordusunun giderlerini karşılaması için ağır vergilere bağlandı. Daha kötüsü ise bu yıllarda
ortaya çıkan kıtlık felaketi oldu.
Bu olayların en yıkıcı tesirleri ise inançlar üzerinde görüldü. Ne yapacağını bilemeyen
Halk arayış içine girdi. Bu durumdan yararlanmak isteyen her türlü karanlık düşünce, Anadolu’da
insanları etkileyebilecek zemini bulmuş oldu. Maddi yaralar bir şekilde iyileştirebilirdi; ama bu
metafizik problem, hepsinden de kötüydü. İşte Yunus Emre gibi önderleri bekleyen görev, maddi
ve manevi yıkımlarla iyice mahvolmuş bu kitlelere yeni bir iman ve yaşama gücü aşılamaktı.
Bu gücü aşılayacak olanlar ise çoktan gelmeye başlamışlardı. Moğol zulmünden
kaçanlar, ilk bakışta güvenlik sebebiyle Anadolu’ya göç ettiler. Zahirde görünen sebep bu
idi. Oysa kader, onları büyük bir göreve çoktan aday kılmıştı bile… Ahmet Yesevi ocağında
yetişen bilginler ve sufiler, burada Haçlı ve Moğol saldırılarının açtığı yaraları saracak kutlu bir
aksiyonun insanları olarak Anadolu’nun dört bir yanına açtıkları tekke ve zaviyelerle insanlara
yeni bir umut kapısı aralayacaklardı.
Öte yandan Anadolu da kendi imkânları içerisinde zaten böyle bir ortamı çoktan
hazırlamakla meşguldü. Daha X1. yüzyıldan itibaren Selçuklu Devleti tarafından her biri
adeta yeniden inşa edilen şehirlerde çok canlı bir kültür ve sanat ortamı oluşmaya başlamıştı.
İmam Gazali, iki medeniyetin karşılaşmasında İslam anlayışını her türlü tahrifattan korumayı
başararak Selçuklu çağında sağlam bir akidenin yaşamasını sağlayan eserleriyle kitlelere ciddi
bir şuur kazandırmıştı. Yine Fahreddin Razi, Kadı Siraceddin gibi isimler İslam düşüncesinin
büyük anıtları olarak Anadolu’nun fikri hayatında tesir sahibiydiler. Sanat da başta mimari ve
musiki olmak üzere bu fikri oluşumlara paralel olarak bilhassa saray çevresinde çok gelişmişti.
Tabi ki burada esas olarak Yunus Emre’yi hazırlayan şartları daha iyi anlayabilmek
için Mevlâna’dan ve ondan önce de İbni Arabî’den söz edilmelidir. Çünkü Yunus Emre’nin
de savunucusu olduğu tevhid “birlik” fikrinin asıl mimarı Muhyiddin Arabî’dir. 1204 yılında
Konya’ya gelen Muhyiddin Arabî, bir süre burada kalmış, ardından Malatya’ya geçmiş ve bu
süre zarfında Vahdet-i Vücut anlayışının Anadolu’da yayılmasına ve benimsenmesinde etkili
olmuştur. Bu fikri, şiir ve musikinin imkânlarıyla birlikte geniş bir tesir sahasına çıkaran isim
olarak ise Mevlâna’yı görmekteyiz.
17. Abdülbaki Gölpınarlı, Yunus Emre, Hayatı, Sanatı, Eserleri, s. 5
19