Bizim Yunus - Eskişehir Valiliği

Bizim Yunus / Mustafa Özçelik
Hüseyin Hatemi
YUNUS DÜŞÜNCESİNİN TEMEL NİTELİKLERİ*
Birçokları İslam'a kötümser önyargılarla yüklü bir bakış ile bakmaya alışık olduklarından,
Yunus düşüncesinin eşsiz ürünlerinin İslam'a nispeti olamayacağını düşünürler. Bu sebeple,
Yunus düşüncesine İslam’dan başka her yerden, her öğretiden temeller ararlar. Çünkü Yunus
Emre çelişkisiz ve göz kamaştırıcı bir insan hakları bilincine sahiptir. Hemen herkes O'nun
"cümle yaradılmışa bir göz ile bakmayan / Şer'ün evliyasıyla hakıykatde âsidir" beytini bilir
(Divan, XIX, s. 49).
Yine Yunus "Yetmiş iki milletin hem ma'şuku oldurur/Âşıkı ma'sükundan ayırmaklık
fâl değil" der. Aynı şiirde bir başka mısra ile de insanlar arasında insanlık onuru ve insan
haklan açısından eşitlik ilkesini kesinlikle belirtir: Bir kapı kullarına şaşı bakmak yol değil!
(Divan, XLII, 175). Bir başka şiirde de, korkusuzca ve bu kanaatinin tam bilincinde olarak aynı
görüşü tekrarlar: Yetmiş iki millete suçum budur Hak dedim/Korku hıyanetdedir, ya ben niçin
kızaram (Niçin yüzüm kızarsın) (Divan, LXXXVII, s. 85).
Allah âlemlerin Rabbidir. Yunus aynı Yaratıcı'nın yarattığı insanlar arasında insanlık
onuru açısından fark gözetmez. Dil ayrılıkları onun bu görüşüne, bakışına perde olmaz:
"Yetmiş iki dil açtı, araya sınır düştü/Ol bakışı biz bakdık, yermedik âm u hası” (CXCV, s. 146).
İnsanlık değeri açısından, hiç kimse diğerinden aşağı görülmemelidir. Fark gözetmek ayıptır:
“Bir çeşmeden sızan su acı-tatlı olmaya/Edebdür bize yermek, bir lüleden sızaram” (Aynı
Yaratıcı'nın kullarını beşeri özellikleri dolayısı ile aşağı görmek, onları hor bakmak, utanılacak
şeydir. Oysa cümlesi aynı kaynaktan, aynı lüleden gelen sû gibidir) (Divan, LXXXVII, 85).
Irkçılık temeline dayanan tüm dünya görüşleri boştur, temelsizdir: "Değilim kıyl u kaalden, ya
yetmiş iki dilden/Hâlim ahvalim nedir Bu mülke sorageldim" (CVIII, s. 97);
Yunus Emre'nin; hakkında "Mevlânâ Hudavendgar bize nazar kılalı/Onun görklü
nazarı gönlümüz aynasıdır" dediği (Divan, s. 161, XVI) Rûmî, belki de kendisi ile görüşen
genç Yunus için söylediği yarı Türkçe şiirde, "çobanı berk dut kurdun öküşdür (çoktur) İşit
benden karakuzum, karakuz!" öğüdünü verdikten sonra, Yunus'un bir çok şiirinde tekrarladığı"
aynı insancı bakış açısını dile getiriyordu: "Eğer Farssan, eğer Rumsan, eğer Türk/Zeban-ı bîzebânân-râ
biyârnûz!" (Mevlânâ Dîvânı, Emir-i Kebir baskısı, s. 468, N. 1183) Fars isen, Rum
isen, Türk isen, ne olursan ol! Dilsizlerin dilini öğren!)
Yunus bu tebliği almış ve benimsemiştir: Dilsizler haberini kulaksız dinleyesi/Dilsiz
kulaksız sözün can gerek anlayası (Divan, s. 146, CXCV).
Bütün yaratılmışları kapsamına alan ve su ve toprak kaydından kurtulan bu bilgece
bakışta, katı ve zalim olmak, gönül yıkmak, en yanlış davranıştır: “Ak sakallı bir koca, bilemez
ki hâl O nice/Emek vermesin Hacc'a bir gönül yıkar ise/Gönül Çalab'ın tahtı, Çalap gönüle
baktı/İki cihan bedbahtı kim gönül yıkar ise” (Divan, CXLVII, s. 119).
228