Bizim Yunus - Eskişehir Valiliği

Bizim Yunus / Mustafa Özçelik
deyip Tabduk Emre’ye intisap ederek Tanrı mektebine yönelmiştir. Yine kimi sufilerin
onun hakkında “ Okuyup yazması yok, ümmi-yi kâmil idi.” Şeklinde ümmilikte ısrarlı yorumları
bulunmaktadır.
Bütün bu nakilleri şöyle birleştirmek mümkündür. Yunus ümmi değildir ama öyle
bilinmek ve görünmek istemektedir. Bunu ilk bakışta Mehmet Fuat'ın, "Yunus Emre'nin
kendini okuma yazma bilmez göstermesi, Halkla birleşmek, onlar gibi olmak özlemi ile de
yorumlanabilir" 46 şeklindeki görüşleriyle açıklamaya kalkışsak bile pek çok araştırmacının
da belirttiği gibi bu durumun asıl sebebi Yunus'un bilgi konusuna bakışı, daha da ötesinde
tasavvufun bilgiye yaklaşımıdır. Dolayısıyla meseleyi tasavvuf bağlamında ele aldığımızda
ümmilik meselesi vuzuha kavuşacaktır.
Tasavvuf anlayışına göre ilim ikiye ayrılır: Bunlardan birincisi zahir (şeriat) ilmidir. Bu
ilmin esası nakil ve akıldır. Bu ilmin öğrenim yeri medreselerdir. İkinci ilim yani tasavvufçuların
itibar ettikleri ilim ise batın (hakikat) ilmidir. Bunun kaynağı ise ilham, aşk, vecd; yeri ise
tekkelerdir.
Tasavvufçular akla ve nakle önem vermekle birlikte daha çok keşf ve ilhama önem
verirler. Dolayısıyla bilginin kaynağı olarak kalbi görürler. Böylece hitap tarzı da bu bilgiye göre
oluşur. Bir tasavvufçu için amaç, Allah'ı bilmektir. Medrese ilimleri bu konuda bir başlangıç
olurlar; ama sonuç olamazlar. Çünkü hedef, Allah'ı bilmek olunca burada ihtiyaç duyacağımız
şey, irfan olur. Bu da aşkla mümkündür. Kişiyi Allah'a ulaştırmayan bilginin bir kıymeti yoktur.
Böylece Yunus, akla ve bilgiye karşı aşkın ve gönlün üstünlüğünü belirtir. Bu açıklamaları en
güzel yorumuyla zaten Yunus’un şiirinde buluruz:
Nitekim Abdülbaki Gölpınarlı, ümmilik rivayetini yorumlarken aynı şekilde yaklaşır
olaya. Ona göre Yunus'un "ümmi, yani okuma yazma bilmez oluşu hakkındaki rivayet, bazı
şiirlerinde bilgiyi gerçeğe ulaşmak için bir vasıta saydığından, ilme ehemmiyet vermemesi,
dervişlik tevazuyla, kendisini bir şey bilmez olarak tavsif etmesi ve bilgiye güvenip gururlananları
taşlaması yönündedir". 47 Yani Yunus’un " bilmediğini iddia ettiği, inkâr ettiği ilim insanı Hakka
ve hakikâte götürmeyen zahiri bilgidir". 48
Hz. Peygamberin ümmi oluşu da Halk rivayetlerinin dayandığı bir başka dayanak
noktasıdır. Hz. Peygamberin bu sıfatından dolayı ümmilik olumlu bir anlam kazanmıştır.
Çünkü ümmilik ancak peygamberlere ve kâmillere isnad edilebilen bir yüceliktir; yoksa cehâlet
ve bilgisizlik değildir.
Burada Sadık Vicdani’nin şu sözünü de anmak gerekiyor:” Mefhar-ı Mevcudat
efendimize vasf olmak cihetiyle mazhar-ı şeref olan “Ümmi” lakabını fî-hadd-i zat
ümmiolmadıkları hâlde meşayıh-ı sufiyye içinde teberrüken tahâllüs ederler olmuştur.
46. Memet Fuat, Yunus Emre, s. 12
47. Abdülbaki Gölpınarlı, Yunus Emre, s. 56
48. F. Kadri Timurtaş, Yunus Emre Divanı, s. 32
40