Dr. DÄ°LÃVER CEBECÄ°

More documents

Recommendations

Info

FİKİR SANAT VE EDEBİYATTA TÖRE AYDIN SORUMSUZLUĞU: ŞAH&SULTAN • İskender ÖZDEMİR* “O korkunç günde korkusuz olan Rumîlerin(1) birçoğu Şah’ın yiğitlerinin kılıç ve mızrak darbeleriyle helâk toprağına düştü. Ancak Sultan Selim’in askerleri göklerin hareketi gibi sınırsız idi. (…) Hasan Beg Lala, Hulefa Beg, Saru Pire Korçibaşı, Emir Abdulbaki, Seyyid Şerifüddin Ali, Seyyid Muhammed Kemune ve Sultan Ali Mirza gibi ordunun birtakım ileri gelenleri keskin pençeli düşmanların tüfek ve ok atışları sonucu şehadet şerbeti içti. Bunlar “Kim Allah yolunda savaşır ve ölürse kuşkusuz mükâfatını alacaktır”(2) nidasını gayptan işittiler.” (3) Giriş Bu makalenin kapsamı, İskender Pala’nın “Şah&Sultan” adlı romanında Şah İsmail’e ve Kızılbaşlara yönelik bazı önemli iddialarının eleştirisi ile sınırlı tutulmuştur. Romanda işlenen yanlış iddialara verilecek cevapların, en azından orta boy bir kitap teşkil edecek olması, bu sınırlamayı zorunlu kılmıştır. Romanın edebi eleştirisi ise, konunun uzmanlarına bırakılmıştır. Okuduğunuz makalenin kaleme alınmasının nedenlerinden biri, şüphesiz romanın yazarıyla ilgilidir. Divan edebiyatı alanında önemli çalışmalar yapmış, kamuoyuna mal olmuş, Türk üniversitelerinden profesörlük payesi almış birinin kaleme aldığı herhangi bir çalışma, elbette eleştiriyi hak etmektedir. İkincisi kitabın satış rakamlarıyla ilgilidir. Yüz binden fazla satmış ve yüz binlerce insan tarafından okunmuş bir romanın, kitleler üzerinde yaratacağı etki açıktır. Her ne kadar Pala, katıldığı bir televizyon programında, bu romanı “entelektüel kaygı” ve “aydın sorumluluğu” ile yazdığını ifade etmişse de, esasen bu roman entelektüel kaygısızlığın ve aydın sorumsuzluğunun ileri bir örneğini teşkil etmiştir. Neden Aydın Sorumsuzluğu Alevîlik ve Sünnîlik konusu; Müslüman olduktan sonra Türklerin en yakıcı ayrışmalarından birini teşkil etmiştir. Bu yakıcılık doruk noktasına, Sultan Selim ile Şah İsmail’in şahıslarında temsil edilen Osmanlı-Safevî rekabetiyle ulaşmıştır. Doğal olarak bu yakıcılığa bir son vermek, geçmişte yaşanan uğursuz olayların etkisini ortadan kaldırmak, bu suretle birliğimize ve dirliğimize katkı sunmak her Türk aydının öncelikli görevi olmalıdır. Aydın olmanın en önemli koşulu, bilimin namusuna sahip çıkmak, dürüst olmak ve gerçeği aramaktır. Kaynakları doğru okumak ve bir neticeye varmaktır. Tarih, tek taraflı olarak yazılmaz; hem bahse konu tarafların bırakmış olduğu kaynaklar ve hem de tarafsız çevrelerin kaynakları karşılaştırılmak suretiyle yazılır. Mustafa Kemal Atatürk’ün şu veciz sözü tam da buraya uygun düşmektedir: “Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mühimdir. Yazan, yapana sadık kalmazsa değişmeyen hakikat, insanlığı şaşırtacak bir hâl alır.” Şüphesiz, İ. Pala’nın çalışması bir tarih kitabı değildir; sadece tarihi bir romandır. Romanda boşluklar, gündelik diyaloglar doğal olarak yazarın hayal gücüyle doldurulur; ancak ana iskelete bağlı kalmak koşuluyla… Geçmişte kalan ve dönem için üretilmiş yalanları tekrarlamak bir aydına yakışmaz; aydına yakışan bunları araştırmak ve eleştirmektir. Aydının sorumluluğu, gerçeği bulmak ve kitlelere aktarmaktır. Bir akademisyen olarak Pala, daha iyi bilir ki, yazılan her satır öncelikle dönemin kaynaklarına dayanmalıdır. Özellikle bir kişi hakkında yazılıyorsa, öncelik söz konusu kişinin yazdıklarına veya kendi ifadelerine verilmelidir. Ne yazık ki, İ. Pala’nın Şah&Sultan romanı, bu özelliklere sahip değildir. Bilim ve birliğimiz adına hiçbir değer taşımamaktadır. Hatta denilebilir ki, Alevî-Sünnî birlikteliğine katkı sağlamaktan ziyade, ayrıştırıcı ve ötekileştirici bir ruha sahiptir. Bilimsel açıdan da yığınla yanlışı barındırmaktadır. *Araştırmacı-yazar 17
FİKİR SANAT VE EDEBİYATTA TÖRE Kaynaklar Üzerine İ. Pala, katıldığı bir televizyon programında kitabı hazırlarken 60 kadar kitap okuduğunu ifade etmiştir. Kitabın sonunda ise birkaçı makale ve ansiklopedi olmak üzere 100 kadar kaynak sıralanmıştır. Bu kaynaklar içinde sadece Şah İsmail’in Mir Salih Hüseynî tarafından hazırlanan ve h. 1380 yılında Tahran’da basılan Divan’ı kullanılmıştır. Şah İsmail’in bütün eserleri orijinal yazmalara dayanılarak Babek Cavanşir ile Ekber N. Necef tarafından hazırlanmış, “Şah İsmail Hatâ’î Külliyatı” adıyla Kaktüs yayınları tarafından ve 2006 senesinde Türkiye’de de yayımlanmıştır.(4) Kaynakçadan, İ. Pala’nın bu çalışmayı kullanmadığını anlıyoruz. İ. Pala, Türkiye’de yayımlanan bazı Hatâyî derlemelerinden yararlanmışsa da, bunların ne kadarının gerçekten Hatâyî’ye ait olduğunu bilmek mümkün değildir. Şah İsmail’den sonra kaç Hatâyî’nin yaşadığı ise başka bir muammadır. Şah İsmail’in eserleri hakkında Türkiye’de (tümüne katılmasak bile) önemli çalışmalar yapılmıştır. Mehmet Temizkan tarafından doktora tezi olarak hazırlanmış bir çalışmada Şah İsmail’in düşünce ve inanç dünyası şiirleri esas alınarak incelenmiştir.(5) Ne yazık ki, bu önemli çalışma da İ. Pala’nın kaynakçasında bulunmamaktadır. Kaynakça, İ. Pala’nın Şah İsmail’in eserlerini orijinal yazmalardan incelemediğini de göstermektedir. Dönemin Safevî kaynaklarının ancak birkaç tanesi Pala’nın kaynakçasına girebilmiştir. Diğerleri ise Şah’la ve dönemle ilgili dolaylı kaynaklardır.(6) Açıkçası Pala’nın bu kaynaklardan ne kadarını okuduğu, ne kadarını taradığı ve hatta ne kadarını gördüğü konusunda haklı şüphelerimiz bulunmaktadır. Eğer okuyup tarayarak böyle bir roman yazmışsa, bize kasıt aramaktan başka bir seçenek bırakmamaktadır. İ. Pala, Can Hüseyin’in ağzından şunları söylemektedir: “Halk yeniçeriyi aşağılıyor, saz çalıp Hacı Bektaş Makâlât’ından beyitler okuyarak gittikleri yoldan döndürmeye çalışıyorlar ve etkili de oluyorlardı.”(7) Pala, romanda bir başka kahramanın üstünden “İstihbarat toplayan askerlerin dediğine göre bir grup dede de Buyruk nüshalarını hatmederek yağmur yağmaması için tam bir hafta boyunca duaya oturmuşlar”(8) demektedir. Pala’nın bu cümlelerinden Makalat ve Buyruk kitaplarının Kızılbaşlarda Kur’an’ın önüne geçtiği anlaşılmaktadır. (Çünkü daha da ileride göreceğimiz gibi Pala, Kızılbaşlar’ın Kur’an’a saygısızlık ettiğini de yazmıştır.) Birincisi, Hacı Bektaş’ın yazdığı iddia edilen Makalat, günümüze kadar ulaşmamıştır. Böyle bir kitap yazmış mıdır; o bile kesin değildir. Manzum ve mensur olmak üzere iki Makalat’ın varlığından haberdarız. Bunlardan birincisi 14. yy.da Sait Emre (Molla Sadrettin) tarafından Arapça aslından Türkçeye düzyazı şeklinde çevrilen Makalat’tır ki, günümüzde bunun birçok baskısı yapılmıştır. İkincisi, 1409 yılında Hatipoğlu isminde bir şairin Arapça aslından Türkçeye çevirdiği manzum Makalat’tır. Bu manzum Makalat, dönemde okunmuş olsa bile, bunu diğer Alevî şairlerinin nefesleri gibi görmek gerekir. Bundan kutsal kitap gibi bahsetmek doğru olmaz. İkincisi, Kızılbaş/Bektaşî geleneğinde elden ele dolaşan çok sayıda Buyruk günümüze ulaşmıştır. Öncelikle buyruklar İslâm ve kısmen Peygamberler tarihini anlatan kitaplardır. Yer yer içinde dualar (özellikle gülbanklar) bulunur; ancak bunlar hacim olarak çok azdır. Sonra dedelerin Buyruk hatmettiğine ve bunları okuyarak yağmur yağması yahut yağmaması için duaya çıkması Kızılbaş ve Bektaşî topluluklarında görülmüş, duyulmuş şey değildir. Kızılbaş geleneğinde hiçbir kitap, Kur’an’ın yerine geçirilmez. Geleneksel edebiyat ürünlerine bakmamız bile, Kızılbaş ve Bektaşî geleneğinin Kur’an’a verdiği önemi görmemize yeterli olacaktır. Buyruk, Makalat yahut bir başka kitap için nefes söylenmemiştir; fakat Tevrat, Zebur, İncil ve Kur’an hakkında binlerce nefes söylenip, deyiş okunmuş; Kur’an’daki ayetlerden binlerce alıntı yapılmıştır. Romanın Kurgusu: Taçlı Hatun İ. Pala, romanını Şah İsmail’in eşi Taçlı Hatun etrafında inşa etmiştir. Her ne kadar romanın anlatıcıları Hasan ve Hüseyin adlı iki Kızılbaş kardeş ile Kamber Can olarak belirlenmişse de Taçlı Hatun, romanın büyük bir kısmında yer almaktadır. Romanda Taçlı Hatun’un hikâyesi Osmanlı kaynaklarına göre yazılmış, Safevî kaynaklarına tamamen kayıtsız kalınmıştır. Çünkü Osmanlı kaynaklarına göre Şah İsmail’in eşi Taçlı Hatun, Çaldıran savaşında esir edilmiş, daha sonra Sultan Selim’in emriyle Tacizade Cafer Çelebi’ye nikâhlanmıştır. Pala’nın romanı, tamamen bir tarafın kaynakları üzerine kurgulanmıştır Oysa dönemin Safevî kaynakları, bizlere bu konuda daha başka şeyler söylemektedir. Bu kaynaklarda Taçlı Hatun’un veya Şah İsmail’in eşlerinden herhangi birinin esir edildiğine dair bir kayıt bulunmamaktadır. Bunlardan birine göre Taçlı Hatun, kargaşa sırasında Hoy tarafına gitmiş, Sultan 18
Page 2 and 3: İ Ç İ N D E K İ L E R FİKİR S
Page 4 and 5: SUNUŞ Merhaba; Bu sayı burada sö
Page 6 and 7: FİKİR SANAT VE EDEBİYATTA TÖRE
Page 68 and 69:
FİKİR SANAT VE EDEBİYATTA TÖRE
Page 70 and 71:
Page 72 and 73:
Page 74 and 75:
Page 76 and 77:
Page 78 and 79:
Page 80 and 81:
Page 82 and 83:
Page 84 and 85:
Page 86 and 87:
Page 88 and 89:
Page 90 and 91:
Page 92 and 93:
Page 94 and 95:
Page 96 and 97:
Page 98 and 99:
Page 100 and 101:
Page 102 and 103:
Page 104 and 105:
Page 106 and 107:
Page 108 and 109:
Page 110 and 111:
Page 112 and 113:
show all

Dr. DÄ°LÃVER CEBECÄ°

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

Dr. DÄ°LÃVER CEBECÄ°