Dr. DİLÂVER CEBECİ

FİKİR SANAT VE EDEBİYATTA TÖRE
“Yanakta gamzesi sevdâ çukuru
Görkemi ülkerce hem yüzü güzel” (Cebeci, 2003:26)
Divan şiirinde sevgilinin bakışında binlerce anlam
vardır. Gamze ise sadece bakışa dayanamayıp
göz, kaş ve kirpiğin ortaya koyduğu bir harekettir.
Âşığa ıstırap verir. Âşık, sevgilinin bu yan bakışının
âdeta içine düşer ve boğulur. Bu şiirdeki mazmunda
da âşık aynı şekilde sevda çukuru dediği gamzenin
içine düşmektedir.
Aynı şiirde “selvi” ve “boy” mazmununa da
rastlıyoruz:
“İdil boylarında bir körpe kayın
Ben fidan diyeyim siz selvi sayın” (Cebeci, 2003:26)
Divan şiirinde sevgili, uzun boyu ve salınarak
yürümesi dolayısıyla selvi / servi ağacına benzetilmektedir.
Bu şiirde de şair, sevgilisini İdil ırmağı
boylarında var olan körpe bir fidanla eş tutmaktadır.
*)- Şair, Asra Yemin Olsun ki… adlı kitabında yer
alan gazellerinde de kimi mazmunlara yer vermektedir.
Bu mazmunların ilki “gelir” redifli gazelindeki
“ebrû” ile “tîr” mazmunudur. Divan şiirinde sevgilinin
kirpiklerinin yanı sıra kaşları da âdeta ok gibi
âşığın gönlüne saplanan bir silaha benzetilebilir:
“Subh olur ol perî çün uyanır uykudan
Sînemi kılub hedef tîr ile ebrû gelir” (Cebeci,
2000:72)
(Sabah olur, o peri uykudan uyanır, kaşları bir ok
gibi göğsümü hedef kılıp da gelir.)
*)- Şair, “yok mudur” redifli gazelde “saç” ve
“gece” mazmunlarına yer vermektedir. Saç, şekli,
kokusu, rengi dolayısıyla pek çok teşbih ve mecaza
konu olmuştur. Çoğunlukla perişan yani dağınık
ve düzensizdir. Âşığın aklını başından alır. Hatta
uzunluğu sebebiyle kendisine esir eder. Kokusu
misk ve amberden daha yoğun ve etkilidir. Rüzgâr
bu kokuyu âşığa ulaştırır. Rengi ise çoğunlukla
siyahtır. Şekil yönünden; rişte (iplik), zincir (kıvrım
kıvrım oluşu sebebiyle), mar (yılan, uzunluğu sebebiyle),
lâm harfi (uzunluğu ve şekli dolayısıyla),
halka (kıvırcık oluşu sebebiyle), hat (yazı) ve sümbül
(kıvırcık oluşu sebebiyle) gibi benzetmelere sahiptir.
“Söyle cânân leyl-i zülfün mihr ü mâhı yok mudur
Çün acîbdür imtidâdı hiç sabahı yok mudur” (Cebeci,
2003:32)
(Söyle ey sevgili, saçlarının gecesinin hiç güneşi
ve ayı yok mudur Çünkü uzunluğu bir acayiptir, hiç
sabahı yok mudur)
Divan şiirine ait bazı isim ve terimlere göndermeler
yapma
Cebeci, kimi şiirlerinde bazı divan şairlerinin
isimlerine ve divan edebiyatına ait bazı terime ve
kelimelere yer vermeyi amaçlamıştır.
*)- “Sitâre” şiirinde 18. yüzyıl divan şairlerinden
Nedîm’in ismini anmaktadır.
“ Babamın Yarım Kalmış Sevdasının Yerine” adlı
şiirinde “ok” , “Aklıma Düştü” adlı şiirinde yıldız,
“Tatar Güzeli” adlı şiirinde “gamze” gibi Divan
şiirine ait terim ve kelimelere yer vermiştir.
Ünlü kişiler ve efsanevi kahramanlar
Timurlenk:
Timur İmparatorluğunun kurucusudur. (Keş
1336- Otrar 1405) Kendisine Türkler Aksak Timur,
İranlılar Timurleng, Avrupalılar Tamerlane derler.
Kaynaklara göre Cengiz Han ile aynı soydan gelmektedir.
Timur, babasının vefatından sonra emirler
arasında geçimsizlikler yüzünden memlekette
anarşinin hâkim olması üzerine siyâsete karışır.
Mâveraünnehir Hâkimi Emir Hüseyin ile birlikte
Doğu Türkistan Hükümdarı Tuğluk Timur’a karşı
mücadele verirler. Yıldırım Bayezid ile yaptığı 1402
Ankara Savaşı sonunda bazı Osmanlı topraklarını
hâkimiyeti altına alır ve Osmanlıda 12 yıl sürecek
Fetret Devri’nin başlamasına neden olur. Böylece
Çin’e ve Delhi’ye kadar bütün Asya’yı, Irak, Suriye
ve İzmir’e kadar Anadolu’yu alır.(1) Dilâver Cebeci
“Timurlenk Olsam” adlı şiirinde Timur’un bu
başarılarının özlemini çeken bir Türk imajı çeker.
Artık o eski şaşaalı devirler ve büyük komutanlar,
imparatorlar kalmamıştır:
“Ben bir Timurlenk olsaydım
Alnı akıtmalı bir at üstünde
Ve bir kılıcım olsaydı
Kabzası yıldız kakmalı
Firuze ışıklar toplasaydım
Semerkant kubbelerinden
85