Dr. DÄ°LÃVER CEBECÄ°

More documents

Recommendations

Info

FİKİR SANAT VE EDEBİYATTA TÖRE Selim’in Tebriz’den ayrılmasından sonra saraya dönmüş ve buna sevinen Şah İsmail, Taçlı Hatun’un Tebriz’e dönmesini sağlayan Hoy melikini, emirlik mertebesine yükseltmiştir.(9) Başka Safevî kaynaklarına göreyse, Taçlı Hatun savaş sırasında kayıplara karışmış, Şah İsmail ise Durmuş Han’ı 300 kişilik bir kuvvetle Taçlı Hatun’u aramaya göndermiştir. Tebriz’e iki menzil bir ovada bulunan Taçlı Hatun, Durmuş Han Şamlu’nun veziri Mirza Şah Hüseyin İsfehanî(10) tarafından Tebriz’e götürülmüştür. Şah, ödül olarak İsfehanî’yi divana almıştır.(11) Şah İsmail, Çaldıran savaşından sonra Sultan Selim’e barış için birkaç mektup göndermiş, bu mektuplarda eşinin esir alınmasıyla ilgili bir bilgi olmadığı gibi, eşinin serbest bırakılması hususunda herhangi bir talebi olmamıştır.(12) Osmanlı kaynaklarında Taçlı Hatun’un hikâyesi, Cafer Çelebi’nin idam edilmesi ile biterken, Safevî kaynaklarında Taçlı Hatun’un sergüzeştini hayatının sonuna kadar takip edebilmekteyiz. Bu kaynaklardan Taçlı Hatun’un Şah İsmail’in vefatından sonra Tahmasb’ın Şahlığa geçmesinde önemli rolü olduğunu da öğreniyoruz.(13) Tufan Gündüz, Osmanlı ve Safevî kaynaklarını karşılaştırarak yaptığı çalışmalarda Taçlı Hatun’un ancak bir-iki gün Osmanlıların elinde esir düştüğünü, akabinde hemen serbest kalarak Şah İsmail’in yanına döndüğünü tespit etmiştir. Bu yüzden Gündüz, Taçlı Hatun’un Anadolu’da kalmasını ve Tacizade Cafer Çelebi ile evlendirilmiş olmasını ihtimal dışı görmüştür. Şah İsmail döneminde sarayın etkili kişilerinden biri olan Taçlı Hatun, Şah İsmail’in ölümünden sonra da ordu ve bürokrasi üzerinde etkinliğini sürdürmüş, ömrünün sonlarında ise gözden düşmüş, haremden çıkarılarak Şiraz’a sürgün edilmiştir. Hayatı orada sona ermiş, nihayet Bibi Duhteran mezarlığına defnedilmiştir.(14) İ. Pala, Şah İsmail Hakkında Ne Diyor Şah İsmail Hatâyî, güçlü bir Türk hükümdarı olmasının yanında, ülkemizde yaşayan Alevî kitlelerin ulu bildiği yedi önemli ozandan biridir. Deyişleri hala cemlerde okunmakta, Alevî toplumunda saygınlığı devam etmektedir. Hatâyî tapşırması,(15) Alevî topluluğunda bir deyişin sahibi merak edildiğinde “Bunun Hatâyîsi kimdir” denilerek, genel bir anlam da kazanmıştır. İ. Pala, romanında Şah İsmail Hatâyî hakkında değişik iddialar dile getirmiştir. Üzülerek belirtmek zorundayız ki; bu iddialar, Mehdilik ile tanrılık arasında gidip gelmektedir. Romanda söz konusu edilen iddialardan biri, Şah İsmail’in Mehdilik iddiasında bulunduğudur.(16) Romanın akışı içinde değişik kişilere Şah İsmail’in Mehdi olduğu söyletilmiş, Şah’ın kendisini bir Mehdi gibi hissettiği, müritlerinin ve ahalinin onu Mehdi olarak tanıdığı ifade edilmiştir. İ. Pala, romanında Babaydar’a, İsmail’in Gilan’da saklandığı altı yıl boyunca “ölümle şahlık arasında, çocuklukla Mehdilik arasında gidip geldiğini” söyletmiştir.(17) Romanın kahramanlarından Kamber Can ise, Şah’ın “Dede Abdal ile sohbet ederken bir Mehdi olduğunu hissettiğine, Lele(18) Hüseyin Bey ile tartışırken de bir hükümdar gibi davrandığına”(19) şahit olmuştur. Pala, hızını alamayarak, dönemde ahalinin “kızlarını Şah’a eş olarak sunduğunu” ifade etmiştir: “Kutsal bir Mehdi’nin, seyyid soyundan bir şahın eşi…”(20) Şah İsmail ve Mehdiliğin romanda yan yana getirilmesi bu kadarla da kalmamış, ilerleyen sayfalarda bu konu değişik kişilerin ağzından ve değişik vesilelerle yinelenmiştir.(21) Örneğin İ. Pala, Mehdilik konusunda ısrarını sürdürerek, Şah İsmail’e Mehdi olduğunu söyleyenlerin mevki ve makam sahibi olduğunu bile yazmıştır.(22) Şah İsmail’in kendisini Hz. Ali olarak ilan ettiği, bu fikre Dede Abdal Bey tarafından ikna edildiği, Kamber Can’ın ağzından şu şekilde anlatılmıştır: “Ertesi gün bir başka müridin onun ağzından, ‘İsmail’em cihana geldim Yeri, göğü dolanı menem Bilmeyenler bilsin meni Men Ali’yem, Ali menem” şiirini söylediğini duyduk. Kendisi buna o gece çok üzüldü, dervişlerinin ifrata varan bu abartmalarından etkilenip ağladı. Ama sabaha fikirlerini değiştirmiş olarak çıktı ve bu tür şiirleri teşvik etmek gerektiğini söyledi. Şaşırmıştım. O gece ermişler ermişi Dede Abdal Bey ile uzun süre sohbet ettiklerini biliyordum. Galiba fikrini o değiştirmişti.” (23) Yazar, bu türden iddialara devam ederek Şah İsmail’in eşi Gülizar Begüm’ün ağzından Şah’ın kişiliği konusunda daha cesur ifadeler kullanmıştır: “Allah Teâlâ Âdem’i yarattı ve onun suretine girdi. Onun ruhunu alınca Nuh’un suretine girdi. Sonra peş peşe gelen bütün peygamberlerin suretine girdi. Muhammed Mustafa’dan sonra Ali Veliyullah’ta belirdi. Ve sonra… Sonra, siz Şah’ımın suretine sızdı. Siz İsmail donunda Ali, Ali donunda Âdem’siniz efendimiz.”(24) Dolayısıyla Şah İsmail, -hâşâ- Ali’dir; peygamberdir, Allah’tır. 19
FİKİR SANAT VE EDEBİYATTA TÖRE İ. Pala, Şah İsmail’i Mehdi ve hatta tanrı yapmak konusunda ısrarlı görünmektedir. Çünkü Babaydar ile Kambercan arasındaki bir diyalog üzerinden şunları da söylemektedir: “Hüseyn’e salavatullah, tövbe de babacığım, hiç konuşmaz olur mu!.. Ağzından çıkan kutsal sözlerdir onun. Kur’an gibi söyler.”(25) Özetle, Pala’nın romanında Şah İsmail, Mehdilik ile tanrılık arasında gidip gelmektedir. Mehdilik konusunda “ikna” edilen Şah, tanrılığı konusunda yorumsuz kalmış, en azından bu inanışa olumsuz bir tepki vermemiş, karşı bir tedbir almamıştır. DİPNOTLAR: Devam edecek... (1)Rumîler: Anadolu’da yaşayan Türkler, Selçuklulardan itibaren Rumî olarak anılmıştır. (2)Nisa/73 (3)Safevi saray tarihçisi Gıyaseddin Hondmir’in 1524 yılında yazdığı “Tarih-i Habibü’s-Siyer fi Ahbar-ı Efrad-ı Beşer” adlı eserinden naklen; Vural Genç, İranlı Tarihçilerin Kaleminden Çaldıran (1514), Bengi Yay., İstanbul, 201, s. 31 (4)Babek Cavanşir - Ekber N. Necef, Şah İsmail Hatâ’î Küllüyatı, Kaktüs Yayınları, İstanbul, 2006 (5)Mehmet Temizkan, Hatayî’nin Şiir Dünyası, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir, 2001, Ege Ünv., Sosyal Bilimler Enst. (6)İskender Pala, Şah&Sultan, Kapı Yayınları, İstanbul, 2010, s. 383 vd.; Şah İsmail ve oğlu Şah Tahmasb zamanında, dönemi anlatan 20’ye yakın Safevi kaynağı vardır ve Pala’nın kaynakçasında bunlardan sadece birkaç tanesine yer verilmiştir. Ancak Pala’nın bu kaynakları da dikkate almadığı romandan anlaşılmaktadır. Bu kaynaklar hakkında kısa bilgi ve kısmi metinler için bkz.: Vural Genç, İranlı Tarihçilerin Kaleminden Çaldıran (1514), s. 17 vd.; Tufan Gündüz, Son Kızılbaş: İsmail, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2010, s. 5 vd. (7)İskender Pala, Şah&Sultan, s. 161 (8)İskender Pala, Şah&Sultan, s. 157 (9)Şah İsmail’in oğlu Şah Tahmasb zamanında Safevi sarayında elçi olarak bulunan Hurşah’ın “Tarih-i İlçi-yi Nizamşah” adlı eserinden naklen; Vural Genç, İranlı Tarihçilerin Kaleminden Çaldıran (1514), s. 59 (10)Şah İsmail, Durmuş Han’ı İsfahan emirliğine atamış, Durmuş Han ise Şah İsmail ile kalmayı tercih ederek Mirza Şah Hüseyin İsfehanî’yi yerine vezir tayin etmiştir. (11)Alem-ârâ-e Şah İsmail adlı eser ile Molla Ebubekir Tihranî’nin “Tarih-e Jehân-ârâ’dan naklen;Nasrullah Felsefî, “Çaldıran Savaşı” Çev.: Vural Genç; Vural Genç, İranlı Tarihçilerin Kaleminden Çaldıran (1514), s. 59 (12)Haşim Hicazifer, “Sultan Selim ve Çaldıran Savaşı”, Çev.: Vural Genç; Vural Genç, İranlı Tarihçilerin Kaleminden Çaldıran (1514), s. 206. Ayrıca bu makalede Taçlı Hatun’la ilgili geniş tartışmalar yapılmıştır. (13)Vural Genç, İranlı Tarihçilerin Kaleminden Çaldıran (1514), s. 135 (14)Tufan Gündüz, “Şah İsmail’in Eşi: Taçlı Begüm”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Ankara, 2009, Sayı: 51, s. 223 vd.; Tufan Gündüz, Son Kızılbaş: İsmail, 132 vd. (15)Tapşırma: Saz ozanlarının ya da öykücülerin takma ad, mahlas yerine kullandıkları bir terim. (16)İskender Pala, Şah&Sultan, Kapı Yayınları, İstanbul, 2010, s. (17)İskender Pala, Şah&Sultan, s. 15 (18)Lele: Lala, şehzadelerin özel eğitmenleri. Safevîler çağında Lalalık kurumu hakkında bkz.: Kenan Ziya Taş, Osmanlılarda Lalalık Müessesi, Kardelen Kitapevi, Isparta, Tarihsiz, s. 24 vd. (19)İskender Pala, Şah&Sultan, s. 42 (20)İskender Pala, Şah&Sultan, s. 44 (21)İskender Pala, Şah&Sultan, s. 102, 122, 141 vb. (22)İskender Pala, Şah&Sultan, s. 122 (23)İskender Pala, Şah&Sultan, s. 42 (24)İskender Pala, Şah&Sultan, s. 46 (25)İskender Pala, Şah&Sultan, s. 9 Kenan Eroğlu - Ağaça Yakma - Hamamönü Evleri 20
Page 2 and 3: İ Ç İ N D E K İ L E R FİKİR S
Page 4 and 5: SUNUŞ Merhaba; Bu sayı burada sö
Page 6 and 7: FİKİR SANAT VE EDEBİYATTA TÖRE
Page 70 and 71:
FİKİR SANAT VE EDEBİYATTA TÖRE
Page 72 and 73:
Page 74 and 75:
Page 76 and 77:
Page 78 and 79:
Page 80 and 81:
Page 82 and 83:
Page 84 and 85:
Page 86 and 87:
Page 88 and 89:
Page 90 and 91:
Page 92 and 93:
Page 94 and 95:
Page 96 and 97:
Page 98 and 99:
Page 100 and 101:
Page 102 and 103:
Page 104 and 105:
Page 106 and 107:
Page 108 and 109:
Page 110 and 111:
Page 112 and 113:
show all

Dr. DÄ°LÃVER CEBECÄ°

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

Dr. DÄ°LÃVER CEBECÄ°