Ahmet ŞAFAK

FİKİR SANAT VE EDEBİYATTA TÖRE1.Bayrağın yapılış ve şekli2.Bayrağın aksamı3.Bayrağın nispetleri4. Bayrağın ebadı5.Bayrağın çekileceği gönder6.Bayrağın çekiliş ve indiriliş zamanı7.Bayrağın çekileceği yerler8.Bayrağın örtülebileceği yerler9.Bayrağın çekiliş ve indirilişinde yapılacak törenve bayrağa saygı.2. TUĞRATürk geleneklerine göre Tuğra, Oğuz Han’ın tahririalâmeti idi. Bir kısım Türk bilginlerine göre bu kelime,efsanevî bir kuş olan tuğradan gelmekte ve bukuş ise Oğuzların büyük hakanının arması sayılmaktaidi. Tuğrayı, Büyük Selçuklularda ve AnadoluSelçuklularında görmekteyiz. Osmanlı tuğraları, sonradanarma şeklini alarak paralarda, resmî binalardave resmî kâğıtlar üzerinde, hüviyet varakalarında dakullanılmak suretiyle yazılmıştır. Tuğra’nın Farsçasınişan, Arapçası tevkîdir. Osmanlılarda hükümdarınadını anlatan alâmet demektir. Ferman, berat vemenşurlarda yazılan “alâmeti şerif” sözü tuğrayıkastetmektedir. Selçuklularda Memlûklarda, tuğra,alâmetin bir parçası olduğu hâlde, Osmanlılardaalâmetin bütünü demek olur. Divan-ı Lüğat’it Türk’tetuğranın aslı tuğrağ şeklinde gösterilmiş, bunun dahükümdarın basılmış nişanı olduğu zikredilmiştir,İbn Mûhennâ Lügati’nde ise tevki tuğranın ve mühürile alâmet de damganın karşılığı gibi gösterilir.Hammer’in tuğranın menşeine dair bir görüşü vardırki; bu görüşü Ali Bey İDEM’deki yazısı ile ve dahasonra Prof. Fekete çürütmüşlerdir.Hammer’e göre, I. Murad’ın Raguza (Dubrovnik)Cumhuriyetine verdiği ahitnameyi (bir tür imtiyazmektubu) mürekkebe batırılmış avucunun içi ilemühürlemesi suretiyle tuğra teşekkül etmişti. Ali Bey,sözü edilen yazısında bu görüşün yeni olmadığını,vaktiyle Cengiz Hanın, menşurlarını kırmızı mürekkebebatırdığı eli ile mühürlediği (imzaladığı) vebuna da altamga denildiğini ortaya koymuştu.Büyük Selçuklularda ve Anadolu Selçuklularındakullanıldığı açıkça görülen kavisli tuğranın çeşitlişekillerini ancak Anadolu beylikleri ile Osmanlılardabulmaktayız. Tuğra, Büyük Selçuklulardan Eyyubîleraracılığı ile Memluklulara geçmiştir. Ancak,bunlarda tuğranın esası, yani hükümdarın adıile babasının adı tuğrada bulunduğu hâlde şekilbaşkadır, yani, Selçuklularla Osmanlılardaki kavisyerine Memluklular keşide denilen düz amudî çizgilereönem vermiştir. Bu devletlerde tuğrayı bizzattuğraî denilen nişancı çekerdi.Anadolu Beyliklerinde tuğraların kavisleri n,m, d ve diğer elverişli harflerle yapıldığı haldeMemlukluların keşideleri I, z, y harfleri ile tertipedilmekte idi. Bu beyliklerin tuğralarında n harfindenmeydana gelen kavis ve münhanilerin sayısıbelirli olmayıp n sayısının azlığına ya da çokluğunagöre değişmekte idi. Karamanoğullarından İbrahim,Mehmed ve İshak Bey’in tuğra kavisleri dört ve PîrAhmed Bey ile Kâzım Bey’in müşterek tuğrasında ikikavis vardır. Çandaroğlu Kasım Bey’in tuğrasındakiüç kavisin biri m, ikincisi ve üçüncüsü d harfindenmeydana gelmiştir. Gerek Karamanoğullarınınve gerek Çandaroğlu Kasım Beyin tuğralarınınkeşidelerinin uçlarındaki çengelleri Osmanlıtuğralarında görülmektedir.Osmanlı Devletinde TuğralarOsmanlı tarihlerinde, vesikalarında tuğranınadları şöyle geçer: “tevkî-l refi’-l hümayun, nişan-ışerîf-i alişân-ı sultânî, tuğray-ı garrây-ı sâm’ımekân-ı hakan-ı nişan-ı hümâyun, nişân-ı hümâyunve tuğrayı meynun, tuğrây-ı garrâ, alâmeti şerife,nişan ve tevkî.”Bazı belgelerde ferman karşılığı biti ve hükmihümayun tabirleri kullanılmıştır. Osmanlılarda ilktuğra Orhan Gazi adına görülmektedir. Bu gerçekdurum karşısında, tuğranın I. Murad’ın avucuve parmaklarının mürekkebe basılması ile ilgiliolduğu hakkındaki görüş ve efsanenin bir değerikalmamaktadır. Orhan Gazi’nin elimizde mevcut ikituğrasından biri Rebîulevvel 724 (Mart 1324) tarihli,öteki ise Rebîülâhır 749 (Temmuz 1348) tarihlidirki, bunu, Prof Uzunçarşılı Belleten de (sayı 9)yayınlanmıştır. Birincisi ise Belediye kütüphanesindedir.Her ikisinde de n harfleri uzatılmıştır.İkincisi daha sonraki bir tarihte olduğu için n harfininuçları yukarı doğru kıvrılarak tuğra şekline daha çokbenzemektedir.Bu gelenek daha sonra da devam etti. Nitekim ÂşıkPaşazade’nin kayıtlarından öğreniyoruz ki I. Murad,Hamid ili memleketlerinin bir kısmını HamidoğluHüseyin Bey’den satın aldıktan sonra kalelerine kendiaskerlerini koyduğu gibi o bölgedeki tımarlara dakendi beratıyla tımar vermişti ki bunlar da şüphesiztuğrayı ihtiva ediyordu. Keza Yıldırım Bayezid,Aydınoğlu memleketlerini zapt ettikten sonra tımarlısipahiye verdiği berata kendi nişanını koymuştu.24