Ahmet ŞAFAK

FİKİR SANAT VE EDEBİYATTA TÖREkaleme almıştır: “Başkurtların silahtan tecridi,Kızıl Ruslara, Başkurt köylerini yağma etmeye yolaçtı. Bunlar birçok Başkurt ve Tatar münevveriniyakalayıp öldürdüler. Bunların başında milli şairimizŞeyhzade Babiç ile muharririmizden AbdülhayErkebay gelmektedir. Times’teki hükümet, Kolçakordusunun taarruzundan sakınarak İsterlitamak’açekiliyordu. Şeyhzade ve arkadaşları o zaman çokmükemmel bir müessese olan zengin matbaamızı vehükümet arşivini naklediyorlardı. Bunları KızıllarCalayır demir fabrikasında basıp yakalayıp vahşiceöldürdüler.”[25] Tatar-Başkurt şairi ŞeyhzadeBabiç’in daha 24 yaşındayken vahşice öldürülmesihem edebiyat dünyası hem siyaset için büyük birkayıp olmuş, çok sevdiği milletinde ise kaygı hemRuslara karşı nefret uyandırmıştır. Şeyhzade Babiçöldürüleceğini önceden hissetmiş olmalı ki, ZekiVeli Togan’a bir veda mektubu bırakmıştır.Yukarıda kısa olarak “Hatıralar” kitabının TatarEdebiyatına özgü olan kısmına değindim. Eserde,Tatar yazar, şair ve tarihçilerinin dışında Özbek veKazak yazarları, aydınları, ayrıca Türk halkının ortakdestanları da yer almaktadır. Tüm bunların ayrıayrı araştırılması gerekmektedir. Zeki Velidi Toganbirleştirici gerçek bir liderdir ki, siyaset sahnesindeTürkistan Birliğini kurduğu gibi Türk DünyasıEdebiyatını da birleştirmeyi, bir araya getirmeyibaşarmıştır.Tatar aydınları ile olan ilişkilerinde göründüğüüzere Zeki Velidi Togan çevresinde çok sevilen birinsan olmuş ve kurduğu arkadaşlıklar bir ömür boyusürmüştür. Bu arkadaşlık hikayelerini okurken insanister istemez imreniyor ve kendi kedine şu soruyuyöneltiyor: “Acaba günümüzde de böyle bir dostluklarvar mıdır?”Nerdeyse tüm Türk topraklarını enine boyunagezen Zeki Velidi Togan, tarihi eserleri yerindeilk kaynağından öğrendiği için eserleri de bilimselve gerçekçidir. Eğer Türk Dünyası’nı yakındantanımak istiyorsanız mutlaka Zeki Velidi Togan’ın“Hatıralar” kitabını okuyun. Bu eser sizi tarihin,edebiyatın ve hayatın derinliklerine götürerek hembilgilendirecek, hem düşündürecektir.Zeki Velidi Togan birçok alanda çalışma yapançok yönlü bir şahsiyet olmakla beraber, “ne olursaolsun, hangi fırtına eserse essin” ilkeli olmaktanvazgeçmemiştir. Tüm ömrü boyunca doğupbüyüdüğü toprağına, ulusuna ve milli değerlerinesadık kalan vefalı ve cesur yürekli yiğidini Başkurtulusu asla unutmayacak ve Zeki Velidi Togan nesildennesle bir kahraman olarak anılacaktır. Aynızamanda Zeki Velidi Togan batmayan bir güneşgibi fikirleri ve kitaplarıyla Türk Dünyası’nıaydınlatmaya devam edecektir.DİPNOTLAR::[1] Togan Z. V., Hatıralar, Ankara 1999, s. 19–20.[2] Togan Z. V., a.g.e., s. 22–23.[3].Togan Z.V., a.g.e., s. 7[4]Togan Z.V., a.g.e., s. 415.[5]Mende, Gerhard von, Der Nationale Kampf der Russlandtürken. EinBeitraz zur Nationalen Frage in der Sovetunion (Rusya’daki TürklerinMilli Mücadelesi), Berlin 1936, s.69.[6] Togan Z.V., a.g.e., s.49.[7] Togan Z.V., a.g.e., s.235.[8] Togan Z.V., a.g.e.,s.52.[9] Togan Z.V. a.g.e., s.66.[10] Togan Z.V. a.g.e., s.88-89.[11] Togan Z.V. a.g.e., s.48.[12] Togan Z.V. a.g.e., s.48.[13] Togan Z.V. a.g.e., s.133.[14] Togan Z.V. a.g.e., s.133.[15] Togan Z.V. a.g.e., s.192.[16] Togan Z.V. a.g.e., s.29.[17] Togan Z.V. a.g.e., s.150.[18] Kurban İ. Yaşlı Tarihin Yankısı(Bulgar-Tatar Tarihi ve Medeniyeti),İstanbul 1998, s.163.[19] Togan Z.V. a.g.e., s.218.[20] Togan Z.V. a.g.e., s.157.[21] Togan Z.V. a.g.e., s.185.[22] Togan Z.V. a.g.e., s.186.[23] Togan Z.V. a.g.e., s.212.[24] Togan Z.V. a.g.e., s.213.[25] Togan Z.V. a.g.e., s.217-218.KAYNAKÇA1.Kurban, İklil, Yaşlı Tarihin Yankısı, Bulgar-Tatar Tarihi ve Medeniyeti,AD Kitapçılık, İstanbul 1998.2.Mende, Gerhard von, Der Nationale Kampf der Russlandtürken. EinBeitraz zur Nationalen Frage in der Sovetunion (Rusya’daki TürklerinMilli Mücadelesi), Berlin 1936.3.Togan, Zeki Velidi, Hatıralar, Türkiye Diyanet Vakfı ayınları, Ankara1999.90