Ahmet ŞAFAK

FİKİR SANAT VE EDEBİYATTA TÖREUçkun’un Çapandaz mahlasını kullandığıyazılarında, Amerika’da kurduğu ÇapandazCemiyeti’nin de simgesi olan “At nalı” figürü yeralır. Bu figürün altında, Chapandaz Society veFounder: Ergeş Uçkun (Çapandaz Cemiyeti, Kurucu:Ergeş Uçkun) notu yer alır. At nalı biçimindekibu figürün içerisinde ise şunlar yazar: “Kaysıtarihni açıp körseng atımnıng izleri damğa damğasafhalarğa nakş bolğan diydiler.”Uçkun’un, ilk dönem şiirlerinde Fıtretî mahlasınıkullanmasını, onun kaleminin ne kadar güçlü olduğunoktasında son derece önemli ve dikkat çekici buluyoruz.Zira onun Özbek Edebiyatı’nın en güçlüşairlerinden birisi olan Abdurrauf Fıtretî’nin sesinin,Uçkun’dan da gelmesi, tüm yönleriyle değerlendirilmesigereken ayrı bir çalışmanın konusudur.Dolayısıyla biz böyle bir yakınlığa değinmekleyetineceğiz.Fıtretî mahlasından sonra kullandığı “Çapandaz”mahlası hakkında ise Uçkun kelimenin açıklamasınıyaparak Çapandaz hakkında şunları söyler: “Çapandazkelimesi, Türkçe ve Farsça karışımı birkelimedir ve Çap-Endaz’ın kısasıdır. Çapmak veyachapmaq, Orta Asiya Türkçesinde koşmak demektir.Türkiye’de bir çocuğa “Koş koş babanı çağır”dersiniz. Horasan’da bu cümlenin yerine: “Çap çapatañnı kışkır” dersiniz,Çapmak’ın ikinci manası bir şeyi başka keskin birşeyle enine bir darbada(19) ikiye ayırmaktır, örneğinağacı önce çapar ve yıkarsınız ve sonra yararsınız,kesmek değildir, kesmek yavaş yavaş bir kaç hareketleolur ve bıçmak (20) ta değildir,Horasan’da bir atasözü şöyle der: “At çapmazbaht çapar”.(…)Endaz kelimesi ise, atmak demektir, bu durumdaÇapandaz:At çaptırıp, kelle çapan ve neyze(21) atan atlıkişi” demek olur ve bugün Türkistan’da özel atlarla,Oğlak denilen ve atlılar tarafından oynananoyunda, Oğlak veya buzağı leşini tartatışan(22) biridiğerinden kapıp gol noktası ve Helal Dairesinetek başına götürebilen kişi veya Oğlakçıya verilenlakabdır ve at sporcusu anlamını taşır.”Uçkun’un verdiği bilgilerden de anlaşılacağı üzereÇapandaz, Türkistan coğrafyasında oynanan Oğlakoyununda(23) başarılı olan atlılara verilen addır.Dolayısıyla Çapandaz, diğer at binicilerinden üstünbir niteliğe sahip olup herkesin çapandaz olma şansıyoktur. Bir anlamda Uçkun, çapandaz ismini kullanaraküstünlüğünü belirtmek istemiş, baş koyduğubu yolda başarılı olduğunu belirtmek istemiştir. Birşiirinden ise Uçkun, kendi çapandazlığının ne demekolduğunu çapandaz isimli şiirinde şu şekilde belirtir:“Beşer firanesiniñ ünvanıdır çapandazHilkat hikayesiniñ, divanıdır çapandazBozkurd teranesiniñ destanıdır çapandazAltay bilen Alplarnıñ, volkanıdır çapandazAttilla’nıñ, Cengiz’niñ, Cevlanıdır ÇapandazYav derdiniñ devası, dermanıdır ÇapandazTürk-ü Tatar-u-Tacik, imanlı ehli TuranDilbend Gültekin Han, ferzendi Bümin KağanÜç yüz milyon bahadır, üç yüz milyon kahramanSavaş meydanlarında yanhın kasırga TufanAttilla’nıñ, Cengiz’niñ, Cevlanıdır ÇapandazYav derdiniñ devası, dermanıdır Çapandaz(…)Çapandazlık şuardır asla tükenmes yitmesBir ateşyn mizacdır, yanhın alev eritmesTâ düşmenden eser bar, cehd-ü-cidali bitmesAhir oğlaknı almay, ma’rekeni terk etmesAttilla’nıñ, Cengiz’niñ, Cevlanıdır ÇapandazYav derdiniñ devası, dermanıdır Çapandaz”(Y.K., s.135-136)Uçkun, Attilla’nın, Cengiz’in yolu olaraknitelendirdiği çapandazlığı, dertlerin dermanı vedevası olarak görür. Bir anlamda Uçkun, Attillave Cengiz ile aynı yolun yolcusu olduğunu belirtmekister. Attilla ve Cengiz gaza meydanlarındaat üstünde çapandazlık yaparken, Uçkun ise davameydanlarında çapandazlık yapmıştır. Uçkun’unbütün bu mücadelelerini düşününce insanın aklınaTürkiye’de 1974 yılında “Vahşi Atlılar”(24) adıylagösterilen, başrolünde Ömer Şerif’in oynadığı filmve bu filme ilham kaynağı olan Joseph Kessel’in“Atlılar” adlı romanında anlatılan Özbek Türklerininmücadeleleriyle birlikte, bir ucu sonsuz ufuklaradayanan bozkırlardaki at üzerinde oynanan Türkoyunları geliyor.“Gardi geç başını hafifçe eğdi:-Gökkubbenin altında çok yer ve sevilecek çok kişivar. Aynı görüşte değil misin?-Hayır dedi Tursen, hayır. Herkesin dostu olan hiçkimsenin dostu değildir.-Öyleyse sen neye önem verirsin?Tursen bozkıra doğru parmağını uzatarak:-Ona… Ve değerli atlara… Ve birkaç iyi çopendoza,dedi” (25)60