R. - ?SMEK - İsmek - İstanbul Büyükşehir Belediyesi

122
Bitlis’in Yöresel Ayakkabýsý
Harik Oðuzhan AYDIN
600 yýllýk bir mazi… Bu mazinin kahramanlarýný, ait olduklarý Bitlis topraðýnýn sýrtlarýnda
binbir eza ve cefa ile taþýyan harik, þimdi bu geleneksel sanatý yaþatmaya çalýþan
iki gencecik ustanýn becerikli ellerinde taþýnýyor bilinmedik zamanlara… Sadece
iki kiþi kaldýk diyor Serkan Kurtulgu ve ekliyor; “Malzemeler pahalý, öðrenmek zor
ama direniyoruz, bu sanat yaþamalý…”
Bitlis’in en önemli el sanatlarýndan olan yöresel ayakkabý yapýmý
harikçilik, çoðu sanat dalýnda olduðu gibi yaþlý ustalar tarafýndan
deðil, yirmili yaþlarýnda iki gencecik insanýn çabalarýyla
ayakta tutulmaya çalýþýlýyor. Röportajýmýzý gerçekleþtirdiðimiz
Serkan Kurtulgu ve ne yazýk ki konuþma fýrsatý bulamadýðýmýz
Haydar Yýlmaz, 9 yýl önce Ýl Kültür Müdürlüðü’nün açtýðý
kurslara katýlmýþlar. O dönemde onlarýn dýþýnda on kiþi daha
bu kurslarda harikçilik eðitimi almýþ. Ancak þimdi Bitlis’te bu
sanatý icra eden sadece iki kiþi kalmýþ… O da Ýl Kültür Müdürlüðü
olarak faaliyet gösteren Ýhlasiye
Medresesi’nin bahçesinde, müdürlüðün
sanata destek saðlamak
amacýyla verdiði küçük atölyede,
zor zahmet…
Kültür Müdürlüðü’nün her yýl bu
kurslarý düzenlediðini ancak
gençlerin talep göstermediðini
belirten
harik ustasý Serkan
Kurtulgu,
“Bitlis’de iþsizlik
diz boyu.
Ancak gençler
bir sanat
sahibi olayýmdemiyor.
Bir lokanta ya da kahvede, günübirlik iþlerde çalýþmayý tercih
ediyorlar. Evet zor bir sanat, malzemesi de pahalý ama cefa olmadan
sefa olmuyor.” diyor ve önemli bir noktaya dikkat çekiyor:
“Tanýtýmýný doðru dürüst yapamamamýza raðmen bazen
öyle bir sipariþ birikiyor ki sabahlara kadar çalýþýyoruz… Þu anda
bu sanatý dünyayla buluþturmak gayesiyle internet ortamýna
taþýmak için çalýþmalarýmýz devam ediyor…”
Hariklerin eski devirlerde Bitlis’in yaný sýra Van, Muþ, Siirt gibi illerde
de giyildiðini söyleyen Kurtulgu, þimdilerde çoðu kiþinin
hatta Bitlislilerin bile bu sanattan haberdar olmadýðýndan yakýnýyor.
“Sadece bazý yaþlý amcalar var ki, hariðin yaþlý bedenlerine
faydalarýný bildiklerinden ayaklarýna baþka ayakkabý kesinlikle
giymiyorlar.” diyor. Merakla soruyoruz bu yöresel ayakkabýnýn
faydalarýný. Romatizmal hastalýklara iyi geldiðini, ayaklardaki
aðrýlarý aldýðýný, terletmediðini, koku ve mantar oluþumunu
engellediðini öðrenince daha bir dikkatli bakýyoruz hariklere
ve “Zaten eskiler ne eylerse güzel eyler.” deyip, günümüz
yaþamýndaki saðlýksýz herþey için derin bir iç geçiriyoruz…
Özenle ve merakla incelediðimiz hariklerin malzemelerini soruyoruz.
“Keçi kýlý, keçi kýlý ipi, kendir-kenevir, koyun yünü, çuvaldýz,
biz, makas ve orlon” diyor ustamýz. Keçi kýlý, keçi kýlý ipinin
pahalý olduðunu söylüyor. Kenevirin ise zaten devlet kontrolünde
yetiþtirildiðinden bahsediyor.
Malzemelerini incelerken elbette ki yapýlýþýný merak ediyoruz
ve tüm sorularýmýza yöresel þivesiyle güzel cevaplar vererek
sabýrla anlatmaya baþlýyor: “Ýlk önce keçi kýlýný açýp, tozu pisliði
alýr, tahta kalýplarýn içine yerleþtiririz. Sýcak su ve sabun yardýmýyla
ovarak kalýp haline getirir ve kurutmaya býrakýrýz. Kuruduktan
sonra bezlendirme iþlemini uygularýz. Ancak bu Mutki’de
olur sadece, kalýbýn daðýlmamasý için. Hizan da ise daðýlmamasý
için keçi kýlýnýn üzerine orlonla dikiþ yapýlýr.” Hizan ve
Mutki nedir diye araya giriyoruz aþamalarý anlatýrken ustamýz,
“Hizan tipi yazýn, Mutki tipi de kýþýn giyilir.” diyor ve
“Eee ne demek bunlar?” diye kafamýzda soru iþaretleri
oluþurken, Hizan ve Mutki’nin Bitlis’in ilçeleri olduðunu
öðrenmemiz uzun sürmüyor. Farklarýný ise þöyle anlatýyor
Kurtulgu; “Hizan tipinde direkt olarak keçi kýlýnýn
üzerine dikim yaparýz ve üstünü koyun yünü ipinden hazýrlarýz.
Mutki tiplemesinde ise sadece üst taraf keçi kýlý