56 Fotoðraf 7, 8, 9: Hereke Ýpek Seccade 19.yy. Topkapý Sarayý Müzesi Fotoðraf 7
Fotoðraf 9 veya 100x100 Gördes düðümü vardýr. Çözgüler ince bükümlü kýna rengi yündendir. Saray Seccadeleri Osmanlý saray halýsýnda olduðu gibi Kahire’den malzemeleriyle birlikte Ýstanbul’a getirilen ustalarýn etkisi, seccadelerin geliþiminde de kendini göstermiþtir. Bu dönemde seccadeler malzeme açýsýndan deðiþiklik sergilemiþlerdir. Teknik ve malzeme açýsýndan oluþan bu deðiþiklik Osmanlý saray halýlarýnýn etkisiyle doðru paralelde ilerlemiþtir. Osmanlý saray halýlarýndaki bordür özellikleri ve sonsuzluk prensibi seccadelerin mihrap niþlerinin dolgusu olarak kullanýlmýþlardýr. Bunlarýn Ýstanbul ve Bursa’da yapýlmýþ olduðunun en iyi kanýtý; özellikle doðal çiçekli bordürlerin saray seccadelerinde son derece baþarýlý bir biçimde kullanýlmasýdýr. Osmanlý saray halýlarýnda kullanýlan Çin bulutu motifi ile iri nar çiçeklerini kuþatan hançer yapraklarý ve bahar çiçekli dallarý, saray seccadelerinin mihrap niþinde zarif bir dolgu motifi olarak kullanýlmýþtýr. XVI. yüzyýl ortalarýndan itibaren yapýlmaya baþlanan seccadeler, Osmanlý saray halýlarý grubuna dahil edilmektedirler. Seccadelerde de Osmanlý saray halýlarýnda olduðu gibi Ýran düðümü kullanýlmýþtýr. Düðümler, yün olup sadece beyaz ve açýk mavi kýsýmlarda pamuk kullanýlmýþtýr. Ýstanbul ve Bursa’da yapýlmýþ olanlarda çözgü ve atkýlar ipekten imal edilmiþlerdir. Mihrap niþleri yuvarlak dilimli olup, bazýlarý ince sütunlarda iki veya üç bölüme ayrýlmýþlardýr. Bazý seccadelerde niþlerin iç tek renkte, bazýlarýnda ise zamanýn saray üslubunu ortaya çýkaran, hançeri yapraklar, bahar çiçekli ve hataili dallarla dolgulanmýþlardýr. Seccadelerin kemerli olanlarý da bilinmektedir. Daha sonra Uþak ve Gördes seccadelerine örnek teþkil edecek kemer þekilleri ve sütunlar da mevcuttur. Ladik seccadelerinde, Gördes düðümü kullanýlmýþ olmasýna raðmen, doðal çiçekli ve kývrýk yapraklý bordürler yeni bir biçimlemeye sürdürülmüþtür. XVII. yy.’dan itibaren Osmanlý saray halýlarýný kaynak edinen seccadeler çok çeþitli örnekler sergilemiþ ve çok miktarda üretilmiþtir. Kývrak kontürlü mihraplarý deðiþik renk ve dekorlarý ile güzel kompozisyonlar oluþturmuþlardýr. Genellikle çok zengin motiflerle doldurulmuþ mihrap zemini daima tek renk olmuþtur. Mihrap üstüne asýlý bir kandil, ayak yerlerine de iþlemeli takunya motifleri yerleþtirilmiþtir. Osmanlý saray halýlarýnda olduðu gibi seccadeler- Fotoðraf 8 de de doðal çiçekler ile yaprak dekoruna rastlanmaktadýr. Bahar açmýþ erik dallarý, lale, karanfil, gül ve sümbüller çok hoþ bir kompozisyon yaratýr. Bu seccadelerin yýpranmýþ olmalarýna raðmen pek çok güzel örneði Ýstanbul Türk ve Ýslam eserleri müzesinde bulunmaktadýr. Çeþitli renk ve desende yapýlan Hereke seccadelerinin kendilerine has kompozisyonlarý yoktur. Bordürlerdeki Kur’an ayetleri ve kartuþ düzeni, mihrap niþinin içini kaplayan kývrýk dallý rumiler ve bulut motifleri ve Ýran desenleri XVI. ve XVII. yüzyýl Ýran iþlerinden gayet itinalý bir þekilde taklit edilmiþlerdir. Topkapý Sarayý’nda 35 adet Hereke seccade bulunmaktadýr. Bu seccadeler kendi içlerinde de, mihrap zeminli madalyonlu, madalyonlu uþak kompozisyonlu, mihrap zemini geometrik, mihrap zemini ince kývrýk dalý, kandilli, mihrap zemini rumili, bulut motifli ve vazolu seccadeler olmak üzere 8 grupta toplanýrlar. Bunlarýn çok az yazýsý olanlarý olduðu gibi, bordürlerinde sülüs ve talik ayetlerin yazýldýðý, köþelere kufi madalyonlar yerleþtirildiði de görülür. Gördes ve Hekim düðümünün birlikte kullanýlmasý atkýlarýn ipek olmasý bunlarýn teknik özellikleri olup, Osmanlý saray halýsý geleneklerini devam ettirmiþlerdir. Çiçek dolgularýnda, Çin bulutlarýnda, rumilerde kývraklýk saðladýðý için Hekim düðümü, Gördes düðümüne yardýmcý olarak kullanýlmýþtýr. * M.S.G.Ü Geleneksel Türk San. Böl. Halý-Kilim-Eski Kumaþ Desenleri Ana Sanat Dalý, Arþ. Gör. KAYNAKÇA (1) Oktay Aslanapa, Türk Halý Sanatýnýn Bin Yýlý sf. 137 (2) Ö. Küçükerman; Hereke Fabrikasý, Sümerbank Genel Müdürlüðü, Ankara, 1986, s.50. (3) C. Ergene; a.g.m., s.27. (4) Ö. Küçükerman; a.g.e., s.51. (5) H. Arseven;Feshane Halýlarý, Türkiyemiz, Yýl 16, sayfa 47. Ekim, Akbank Yayýnlarý, Ýstanbul, 1985, s.16-19. (6) Kenan Özbel, El Sanatlarý, Anadolu Halý Seccadeleri, 11. cilt s. 6 C.H.P. Halk Evleri Bürosu, Ýstanbul 1949 57