R. - ?SMEK - İsmek - İstanbul Büyükşehir Belediyesi

Çukur kazýlmasý mümkün olmayan yerlerde tuðla veya taþ gibi
farklý yapý malzemeleri kullanýlarak, ayný sistemden oluþmuþ tezgah
yükseltilir. Yüksek tezgah adý verilen bu tip tezgahlarda genellikle
“Ehram” adý verilen kadýn boy örtüsü dokunur.
Hareketin dokuyucunun el ve ayaklarý ile saðlandýðý bu tezgahlara
“Kamçýlý Tezgah” da denilmektedir. Culha tezgahlarýnýn tek
ayakla çalýþanýna “Jakarlý”, iki-dört ayakla çalýþanýna “Çekmeli” adý
verilmektedir. Jakarlý tezgahlarda “Puþu”, iki ayaklý çekmeli tezgahlarda
ise ince, düz “Yamþah”lar dokunurken, dört ayaklý çekmeli
tezgahlarda da “Dügür Yamþah”lar yani “Kalýn Yamþah”lar
dokunmaktadýr. Ahþap tezgahýn geniþliði 150 cm.’dir. Ýyi bir dokumacýnýn
günde 10 m. kadar dokuma yapabildiði bu tezgahlarda
dokunan kumaþ eni isteðe baðlý olarak 120-130-140 cm. arasýnda
deðiþebilir. Kumaþýn boyu ise tüm dokumalarda olduðu gibi çekilecek
çözgünün uzunluðuna baðlýdýr. Culhalar’da bu uzunluðun
200 m.’ye kadar ulaþtýðý örneklere kayýtlarda rastlanabilmektedir.
Dokumalarýn büyük çoðunluðu “bezayaðý” tekniði ile yapýlýr. Ýkinci olarak
kullanýlan teknik ise “dimi” örgüsü ve türevleridir.
Kare biçimli normal bir yamþah boyutu 120x120 cm., 130x130 cm.
yada 140x140 cm.’dir.
Culha Dokumacýlýðýnda Kullanýlan Malzemeler
Geleneksel Þanlýurfa Culha dokumacýlýðýnda yün, pamuk, ipek ve
sim iplik kullanýlýrken, atký ve çözgüde pamuk ipliði, atlama ve iþlemelerde
sim ve ipek, “Ehram” adý verilen dokumalarda ise çok
ince eðrilmiþ, kaliteli yün ipliði kullanýlmýþtýr. Hayvancýlýk ve tarýmýn
elveriþli olmasý pamuk ve yünün çokça kullanýlmasýna olanak tanýmýþtýr.
Az kullanýlan ipek ise çoðunlukla Bursa’dan getirtilmiþtir.
Günümüzde ise Culha dokumacýlýðýnda modern teknolojinin yardýmý
ile fabrikalarda üretilen rayon ya da floþ ipliði gibi suni malzemeler
de kullanýlmaktadýr.
Çözgülerin Tezgaha Çekilmesi
Kirman ya da iðlerde eðrilen iplikler çýkrýk yardýmý ile bobinlere sarýlýr
ve çaðlýklara dizilir. Çözme iþlemi için çaðlýklarda dizili bobinlerden
çýkan iplikler, çaðlýðýn önündeki deliklerden ve “ellik” denilen
elde tutulan metal aracýn deliklerinden geçirilerek çözgü dolabýnýn
alt kenarýna takýlýr. Çözgü dolabýnýn döndürülmesiyle çaðlýklardan
gelen iplikler dolap çevresinin yan iplikleri üzerindeki çeltiklere
iliþtirilerek sarmal olarak aþaðýdan yukarýya doðru sarýlýr.
Dolabýn üst köþesine gelince tersine döndürülerek bu kez geriye
sarýlýr. Alt uçta tekrar çapraz yapýlýp, dokumanýn enine gerekli
olan çözgü teli tamamlanýncaya kadar sürdürülür. Culha dokumalarýnda
deseni farklý da olsa genellikle bir dokumada 1800 çözgü
teli kullanýlýr. Çözgü teli sayýlýp, iþlem bitikten sonra dolaptan çýkarýlan
çözgüler tezgaha taþýnýncaya kadar top halinde sarýlýr. Hazýr
hale gelen çözgülerin (yörede “direci” denir) dokuma tezgahýna takýlmasýnda
ilk iþlem; gücülerden ve taraktan geçirilerek sermine
125