R. - ?SMEK - İsmek - İstanbul Büyükşehir Belediyesi

14
Halkâr tekniðinde yapraklar sýk kullanýlan süsleme unsurlarýdýr. (Hat Hasan ÇELEBÝ)
“Yaprak” sözcüðü geçince, ilk aklýmýza gelen ve karakteristik
uygulamalarýyla bir üslup olan “sazyolu”na deðinmeden geçemeyiz.
1514’de Yavuz Sultan Selim’in Tebriz’den getirdiði Baðdatlý
sanatkar “Þah Kulu” bu üslubun Anadolu topraklarý üzerindeki
ustasý olmuþtur. Kanuni Sultan Süleyman döneminde saray
nakkaþhanesinin baþýna geçen Þah Kulu, Velican gibi önemli bir
öðrenci de yetiþtirmiþtir. Kalem iþi, çini, taþ mermer
süslemelerinde de örneklerini gördüðümüz “saz yolu” tarzý çalýþmalarý
Kadýrga Sokullu, Eminönü Rüstem Paþa, Topkapý Takkeci
Ýbrahim Aða camiilerinde, Topkapý Sarayý Sünnet Odasý duvarlarýnda
izleme þansýmýz vardýr. Kitap sanatlarýmýzda da ülkemiz
müzelerinde ve dünya müzelerinde þahkulu imzalý ve atfen eserleri
bulunmaktadýr.
Merkez bir noktadan çýkan ve týrtýklý yapraklarýn küçüklü büyüklü
belirli bir sýra ile kullanýldýðý, yaprak ortasýndaki saptan gelen
orta damarýn özellikle kalýn çizildiði yaprak alt kýsmýnda iri týrtýklý
kýsmýn üste doðru küçüldüðü ve inceldiði özellikleriyle göze
çarpan sazyolu üslubunda katlanmýþ ve -es- yaparak uzayýp giden
Sazyolu ekolünde 16. yüzyýlda yapýlmýþ çalýþmalardan örnekler.
yapraklar görülür. Yapraklar arasýna yerleþtirilmiþ olan hatai
“gonca”, “penç” motifleri, kuþ çizimleri diðer belirleyici noktalardýr.
Yaprak ortasýndaki kalýn damarý çizmek ve fýrça ile iþlemek ayrý
bir maharet iþidir. Makbul olan bir defada kalýndan inceye eðrilikler
ve çýkýntýlar oluþturmadan bu kalýn damarý fýrça ile çekebilmektir.
Bu uygulamalarda görülen bir önemli özellikte tahrir’de
(kontörde) kullanýlan siyah is mürekkebi rengi yerine -sephiarenginin
benimsenmiþ ve kullanýlýyor olmasýdýr. Açýk renk aharlý
kaðýtlar üzerine iþlenen desenler þahkulu ekolünün simgeleridir.
Tezhip sanatýnda yapraklar gibi boþluk dolduran birkaç önemli
motif de trifil, sap çýkmalarý, taþlar, stilize hayvanlar þeklinde yer
alýr. Trifil; tezhip sanatýnda halkâr adýný verdiðimiz süsleme tarzýnda
yapýlan kompozisyonun kalan küçük boþluklarýnda kullanýlan
burgu þeklinde çizilmiþ helezonu andýran çizime ve fýrça darbelerine
verilen isimdir. Asma dallarýnda üzüm oluþmadan önce oluþan
helezoni, kývrýmlý ince dal kýsmý ile ayný espridedir. Trifil adýný da
bu görüntüsünden dolayý alýr. Yapraklar arasýndaki bu ince helezoni
kývrýmlar, tezhip sanatýnda da stilize olarak kullanýlmýþtýr. Bu
helezonlar asma dallarýndaki gibi uzun olabildiði gibi, kýsa
virgüller þeklinde de kullanýlýr. Tezhip kompozisyonunun
içinde rastgele kullanýlmýþ olanlarý eseri kötü gösterebileceði
gibi dengeli ve uzmanlýkla kullanýlmýþ olaný kompozisyona
bir akýcýlýk ve denge saðlar.