48 Azapkapý Saliha Sultan Çeþme ve Sebili Azapkapý Saliha Sultan Çeþme ve Sebili, Ýstanbul'da bulunan meydan çeþmeleri içerisinde yapý ve süsleme olarak dikkat çekici güzellikte olan yapýlardan birisidir. Bilindiði gibi Ýstanbul’daki bazý meydan çeþmelerinde sebil de bulunmaktadýr. Kimisinde ise sebil bulunmamaktadýr. Genellikle, sýbyan mekteplerinin yanýna çeþme ve sebil yapýlmýþtýr. Baþlangýçta, Saliha Sultan Çeþme ve Sebili, fevkâni bir sýbyan mektebi ile birlikte yaptýrýlmýþtý; sýbyan mektebi 1957 yýlýnda yýktýrýlmýþtýr. 1 Saliha Sultan Çeþme ve Sýbyan Mektebi Sultan I. Mahmud tarafýndan, annesi Saliha Sultan adýna yaptýrýlmýþtýr. 1954 yýlýnda, Ýstanbul <strong>Belediyesi</strong> Sular Ýdaresi tarafýndan neþredilen Azapkapý Çeþmesi isimli esere, Dr. Saadi Nâzým Nirven, halk arasýnda çokça anlatýlan bir menkýbeyi almýþtýr. Halkýn muhayyilesinden mi çýkmýþtýr, yoksa gerçektenolmuþ Dr. Süleyman BERK - Fotoðraflar: Mustafa YILMAZ Azapkapý Saliha Sultan Çeþmesi, Ýstanbul'da bulunan meydan çeþmeleri içerisinde yapý ve süsleme olarak dikkat çekici güzellikte olan çeþmelerden biridir. Baþlangýçta, Saliha Sultan Çeþme ve Sebili, fevkâni bir sýbyan mektebi ile birlikte yaptýrýlmýþtýr. Fakat sýbyan mektebi 1957 yýlýndaki Ýstanbul'un imar faaliyetleri sýrasýnda yýktýrýlmýþtýr. Çeþme ve sýbyan mektebi Sultan I. Mahmud tarafýndan, annesi Saliha Sultan adýna yaptýrýlmýþtýr. bir vaka mýdýr, bilinmez ama bu tatlý hikaye, yazarýnýn kaleme aldýðý haliyle aynen þöyledir: "Ýstanbul'un ýlýk ve güneþli aylarýndan bir gün IV. Mehmed'in zevcesi ve II. Mustafa'nýn annesi Valde Sultan þehirde bir gezintiye çýkýyor. Arabasile Azapkapýsýnýn sokaklarý arasýndan geçerken, ufak bir meydanda bir çeþme baþýnda, kýrýlan testisinden elinde kulpu kalmýþ, aðlayan bir kýz çocuðu görüyor. Yavrucaðýn aðlamakla büsbütün masumlaþmýþ, melekleþmiþ yüzü Valde Sultan'ýn rikkatini çekiyor. Çocuðu çaðýrttýrarak, kýrýlan testinin bu üzüntüye sebeb olduðuna da hükmederek, bir baþkasýný almasý için, atlas kesesinden bir mikdar para ihsan etmek istiyor. Çocuk almýyor ve "testiyi kýrdým; parasý için aðlamýyorum; bir su getirmenin üstesinden gelemediðime aðlýyorum". Tatlý hýçkýrýklar inci göz yaþlarýyla söylenen bu sözler Valde Sultan'ýn çok hoþuna gidiyor. Ailesine haber salýnarak kýz saraya alýnýyor. Küçük Saliha, sarayýn zengin ve renkli muhiti içinde bir çiçek gibi büyüyor ve nihayet bir gün de II. Mustafa'nýn zevcesi, hasekisi Saliha Sultan oluyor. Haným Sultan bir müddet sonra gebe kalýyor. Yattýðý atlas döþekler içinde, Azapkapýsýný, baþýnda testisini kýrdýðý çeþmeyi hatýrlýyor. Sarayýn ihtiþamýna, arzularýnýn yerine getirilmesine alýþmýþ sultan, daima o ufak çeþmenin yerinde büyük ve muhteþem bir çeþmenin yaptýrýlmasýný düþünüyor. Kafesli pencerelerin, kalýn kumaþlý perdelerin büsbütün, loþ býraktýðý, saray kýzlarýnýn vakit vakit birer ipek gölge gibi dolaþtýðý odasýnda yaptýracaðý çeþme için bir þekil arýyor. Gebelik yataðýnda tabiatýn iyice kabarttýðý göðüsler ile vücudunda husule getirdiði deðiþiklik ona bir ilham kaynaðý oluyor. Bu suretle Azapkapý çeþmesinin her iki yanýnda mermer beyaz çeþmelerle ortada müzehhep, zarif sebilin þekli bu saf sultan'ýn temiz hislerinden doðmuþ oluyor." 2 Çeþme bugün Beyoðlu sýnýrlarý içerisinde, Unkapaný Köprüsü'nün az ilerisinde, Azapkapý Sokullu Camii'ne komþu durumdadýr. Þiþhane yokuþu ve çeþmenin hemen yanýbaþýndan geçen Karaköy yolu, çeþmeyi gözlerden uzak bir konuma getirmiþtir. Çeþme, evvelâ 1952- 1953 yýllarý arasýnda zamanýn Vali ve Belediye Baþkaný Ord. Prof. Dr. Fahreddin Kerim Gökay tarafýndan restore ettirilmiþtir. Bu yýllarda yapýlan tamir projesini Mimar Ali Saim Ülgen hazýrlamýþtýr 3 . Yýllarca metruk vaziyette duran çeþme, 2005 yýlýnda Kuveyt Türk Finans Kurumu tarafýndan tekrar restore ettirilmiþtir.
Çeþmenin 1930’lardaki durumu 49