R. - ?SMEK - İsmek - İstanbul Büyükşehir Belediyesi

More documents

Recommendations

Info

54 Osmanlý Saray Ata sanatý olarak kabul edilen halý sanatýmýz, geleneksel motifleri ve kompozisyonlarý açýsýndan deðiþimler göstererek günümüze kadar devam etmiþtir. Türk halýlarýnýn klasik geliþimi yanýnda, 16. yüzyýlýn son yarýsýnda teknik ve dekor bakýmýndan tamamen farklý bir grup görülür ki, bunlara “Osmanlý Saray Halýlarý” adý verilmiþtir. Stilizasyon ve üsluplaþtýrma adý verilen süsleme anlayýþýnýn sanat dünyasýnda bir dönüm noktasý olduðunu ve klasik motiflerin bu metotla ortaya çýktýðýný kabul edersek; 16.yy’dan 19.yy’a kadar uygulanmýþ saray halý ve seccadelerinde bahsi geçen süsleme anlayýþýnýn hakim olduðunu, bu dönemi üslup olarak etkisi altýna aldýðýný görürüz. Günümüze kadar gelen örneklerde, daha çok Hatai grubu adý altýnda toplanan bitki kaynaklý motifler, penç, yaprak, hatai, yarý üsluplandýrýlmýþ çiçekler görülür. Bitkisel kökenli motiflerle birlikte meyveler ve bahar açmýþ aðaçlar da bu dönemde birçok sanat dalýnda karþýmýza çýkmaktadýr. Halýlarda ikinci grubu ise rumi motifi ve çeþitleri oluþturmaktadýr. Dönemler arasýnda büyük farklýlýklar gösteren bulut motifi de bu dönem halý ve seccadelerinde görülmektedir. 1514’te Tebriz’in, sonra 1517’de Kahire’nin de Osmanlýlarca fethedilmesi, Türk halý sanatýnda yeni teknik ve desen anlayýþýna yol açmýþtýr. Kahire tezgâhlarýnda yapýlan ilk halýlarda, 1540- 1550 arasýnda Memlûk halýlarýnýn renk ve motifleri ile karýþýk örnekler görülmüþ, fakat kýsa zamanda Osmanlý Sarayý’nýn natüralist üslubu hâkim olmuþtur. Herhangi bir geliþmeye baðlanmadan, birden meydana çýkan halýlarda saz denilen hançer yapraklar, palmet ve madalyonlar, tamamýyla natüralist lale, sümbül, karanfil ve nar çiçekleri ile birleþtirilerek yepyeni bir üslup yaratýlmýþtýr. Kumaþ, çini, tezhip, cilt kapaklarý ve kalem iþleri gibi Osmanlý sanatýnýn çeþitli kollarýnda ortaya çýkan natüralist yaprak ve çiçek dekoru bu halýlarda da kendini gösterir. Çok ince ve zengin desenli bu lüks halýlarda uçlarý birbirine daha yakýn olduðu için Ýran düðümü tercih edilmiþtir. Yün ve pamuktan yapýlan düðümler (metrekarede 200.000-700.000 arasýnda) daha sýk olup, kadifeyi andý- Halý ve Seccadeleri Derya TECÝMER * Türk halý sanatý, geleneksel motifler ve kompozisyonlar açýsýndan deðiþimler göstererek günümüze kadar devam etmiþtir. 16. yüzyýlýn son yarýsýnda “Osmanlý Saray Halýlarý” adýyla teknik ve dekor bakýmýndan farklý bir grup görülmektedir. Yine bu yüzyýlda sultanlar, ibadet etmek için olaðanüstü güzellikte seccadeler kullanmýþlardýr. Bu seccadelerin büyük kýsmý ise Bursa ve Ýstanbul’da saray için halý dokuyan atölyelerde yapýlmýþtýr. Fotoðraf 1 ran yumuþak bir tesir býrakýr. Ýpek düðüm yoktur, yalnýz argaç ve arýþlarda bazen ipek kullanýlmýþtýr. (1) Osmanlý saray halýlarýnýn Ýstanbul’dan gönderilen örneklere göre Kahire’de yapýldýðý fikri, ilk defa Erdmann tarafýndan ileri sürülmüþ ve geniþ ölçüde benimsenmiþtir. Fakat Kühnel, bunlardan bazýlarýnýn teknik özelliklerine göre Ýstanbul’da veya Fotoðraf 2 Fotoðraf 6
Fotoðraf 3 1474’ten beri halýlarýnýn adý geçen ipekçilik merkezi Bursa’da yapýlabileceðini belirtmiþtir. III. Sultan Murat’ýn 1585 tarihli bir fermaný bu görüþü desteklemektedir. Bunda 11 halý ustasýnýn, boyanmýþ yün ipliklerle Kahire’den Ýstanbul’a gönderilmesi emredilmektedir. Osmanlý halýlarý kolayca renk tutan, çok yumuþak ipek gibi bir yünden yapýlmýþtýr ki, bu cins yün Mýsýr’da bulunuyordu. Kahire’ de yapýlanlarda argaç ve arýþlar boyasýz veya bazen sarýmsý veya kýrmýzý yün iplikten olduðu halde, Bursa’da boyalý ipekten tek veya üç iplikten bükülmüþtür. Beyaz ve açýk mavi renkler için pamuk kullanýlmýþtýr. 16. yüzyýl ortasýnda baþlayan Osmanlý saray seccadeleri lüks hediye olarak Avrupa’ya gönderilmiþtir. Bunlarýn Ýstanbul, Bursa ve Edirne gibi saraya yakýn çevrelerde yapýldýðý düþünülebilir. Osmanlý saray halýlarý, XIX. yüzyýlýn ikinci yarýsýnda Hereke Fabrika-i Hümayunu ile son geliþme dönemine girmiþtir. Bu fabrika Sultan Abdülmecit döneminde 1843 yýlýnda kurulmuþtur (2) . Fabrikada halý üretimi, 1844 yýlýnda padiþahýn emriyle kurulan halý tezgâhlarýnda baþlanmýþtýr (3) . Bir baþka kaynaða göre ise; bu fabrikada halý üretimine 1891 yýlýnda baþlanmýþtýr (4) . Fotoðraf 5 Fotoðraf 4 “1833 yýlýnda Defterdar’da ‘Feshane-i Fabrika-i Hûmayun’un kurulduðu ve daha sonra geniþletilerek 1843 yýlýnda halý imalatýna baþladýðý da bilinmektedir. Hereke fabrikasý atölyelerinde halý dokumalarýna 1891’de baþlandýðýna göre, Feshane halýcýlýðýnýn tarihi daha eski olmasý gerekir. Ancak Hereke ve Feshane’de daha evvelki tarihlerde de halý dokunduðu ancak bu halýlara müessese adý yazýlmadýðý düþünülmektedir. Hereke halýlarýnýn eski örneklerine rastlandýðý halde, Feshane halýlarýnýn eski örneklerine pek rastlanmamaktadýr” (5) . Seccadeler Namaz kýlmaya yarayan mihrap biçimli motiflerle dokunan dikdörtgen boyutlu halýlar seccade diye adlandýrýlýrlar. Seccadeler gerek renk, gerek desen açýsýndan gösterdiði zenginlik yanýnda, camilerin mistik havasýný evlere taþýnmasý ile deðer kazanýr. Namaz kýlmak amacýyla yapýlan seccadeler, cicim, zili ve kilim tarzýnda dokunduðu gibi, Kutnu, Kemha, Atlas gibi kumaþlardan da dokunmuþ olabilir. Seccadeler genellikle dikdörtgendir ve mihrap, ayetlik, tabanlýk gibi bölümlere ayrýlýrlar. Mihrap önemli bir yer tutmaktadýr ve kandil askýsý, su testisi gibi dinsel öðeleri taþýyan desenler kullanýlmaktadýr (6) . 16. yy baþýnda Ýmparatorluðun geniþ sýnýrlarýna ulaþtýðý devirde sultanlar, ibadet etmek için genellikle sanat açýsýndan olaðanüstü güzellikte seccadeler kullanmýþlardýr. Büyük bir kýsmý Bursa’da ve Ýstanbul’da saray için halý dokuyan atölyelerde dokunmuþtur. Sultan seccadeleri sarayda sultanlar ve yakýnlarý tarafýndan kullanýlmýþtýr. Topkapý Sarayý hareminde Valide Sultan dairesinde ibadet etmeye yarayan, duvarlarýnda Kabe tasviri bulunan bölüm Namaz Odasý adýný almýþtýr. Sarayda kullanýlan seccadelerin bakýmý, temizliði ve kullanýma hazýrlanmasý için özel seccadeci denilen kimselerin görevlendirildiði kaynaklarda yazýlýdýr. Seccadeler yalnýzca sarayda kullanýlmak için yapýlmamýþ, sultanlarýn gittikleri her yere taþýnmýþlardýr. Ýran sanatýnýn tüm dallarýnda kullanýlan yazý, dekoratif ve mistik anlayýþýyla saray seccadelerinde de kullanýlmaya baþlanmýþtýr. Genellikle ayakla basýlan alt kýsmýnda kullanýlmamasýnýn sebebi Kur’an yazýsý olduðu için gösterilen saygýdandýr. Seccadelerdeki desen kompozisyonu ise, tabandan mihrabýn tepesine doðru kalýn olan ve iriden baþlayarak gitgide incelecek þekilde düzenlenmiþtir. Rumi, Hatai ve Çin bulutlu kompozisyonlarý klasik Osmanlý süslemeleri biçimindedir. Malzeme olarak Orta Anadolu yünü kullanýlmýþtýr. Çözgüler ince bükümlü kýna rengi yün ipliði, keten ipliði, ipek yün karýþýmý ya da yalnýz ipek ipliði olarak kullanýlmýþtýr. Kufi yazý süslemelerine sim de karýþtýrýlmýþtýr, sarma tekniðindedir. Renkler sýcak, parlak ve ahenklidir, 80x80 Fotoðraf 1: Gördes Seccade, 18. yy., Ýstanbul, Türk ve Ýslam Eserleri Müzesi. Fotoðraf 2: Osmanlý Saray Halýsý, 16. yy., Newyork, Metropolitan Museum of Art. (Mc Mullan Koleksiyonu’ndan) Fotoðraf 3: Çift mihrablý kýz Gördes, 17. yy. sonu, Ýstanbul, Türk ve Ýslam Eserleri Müzesi. Fotoðraf 4: 19.yy. Hereke Ýpek Seccade’lerinden, Topkapý Sarayý Müzesi. Fotoðraf 5: Saray Halýsý, 16. yy. sonu, Ýstanbul, Türk ve Ýslam Eserleri Müzesi. Fotoðraf 6: Osmanlý Saray Halýsý, 17. yy., Paris, Mus’ee des Arts Decotatifs. 55
Page 8 and 9: 6 Anadolu’nun Gizemi Evlere Taþ
Page 10 and 11: 8 KALEYDESKOP 16. Yüzyýl baþýnd
Page 12 and 13: 10 KUTSAL Ustalýkla Üretilen El Y
Page 14 and 15: 12 Fýrçanýn Uçuþan Yapraklarý
Page 16 and 17: 14 Halkâr tekniðinde yapraklar s
Page 19 and 20: Sap Çýkmalarý, Budaklar, Sap Fis
Page 23 and 24: Makine nakýþý branþýnýn tekni
Page 25 and 26: Makine nakýþýnda gravür sanatý
Page 27 and 28: Sanatçýlýk üstün meziyetler is
Page 29 and 30: En çok koleksiyonerlerin tesbihler
Page 31 and 32: Feyzullah Usta tesbihi “gönül y
Page 33 and 34: “Safranbolu’da Zaman”… Safr
Page 36 and 37: 34 güzelliklerin yer aldýðý Une
Page 38 and 39: 36 Yazý ve Tezhip Þaheseri Dervi
Page 42 and 43: 40 ve özel koleksiyonlarý süsley
Page 44 and 45: 42 Altmýþtan fazla Kur’ân-ý K
Page 46 and 47: 44 Seramiðin Evrensel Ustasý Sýt
Page 48: 46 Onun yaptýklarý da “Sýtký
Page 51 and 52: Çeþmenin 1930’lardaki durumu 49
Page 53: Menba'-ý âb-ý zülâl-i merhamet
Page 58 and 59: 56 Fotoðraf 7, 8, 9: Hereke Ýpek
Page 60 and 61: 58 Konya’da Naht Sanatý ve Köse
Page 62 and 63: 60 ðer tarafta parlatmak amacýyla
Page 64 and 65: 62 PEMBE GÜLLER Kullanýlan Teknik
Page 66 and 67: 64 TAVUS KUÞU Kullanýlan teknikle
Page 68 and 69: 66 Rahle Sanatýnýn Büyük Ustas
Page 70 and 71: 68 Ömer Bilge, oymaya elveriþli s
Page 72 and 73: 70 Doða’nýn Sanata Yansýmasý;
Page 74 and 75: 72 bekliyorum. Presledikten ve bitk
Page 76 and 77: 74 Mantýðýn Küçük Kýzkardeþ
Page 78 and 79: 76 üflenen, duygusal-ruhsal akis,
Page 80 and 81: 78 Toplum, San’at ve Estetik Gene
Page 82 and 83: 80 san’atkarýn ruh dünyasýna d
Page 84 and 85: 82 Ýllustrasyon: Mehmet MÝyasoðl
Page 86 and 87: 84 El Sanatlarý ve Estetik Üzerin
Page 88 and 89: 86 El sanatlarýný canlandýrmak i
Page 90 and 91: 88 þiirler yazacaðým ama kendi
Page 92 and 93: 90 Sanatýn Ruhu Toplumlarýn hayat
Page 94 and 95: 92 savunma mekanizmasý geliþtirer
Page 96 and 97: 94 Sanatta yeni açýlýmlar arayan
Page 98 and 99: 96 Geometrik alan bölmeleri üzeri
Page 100 and 101: 98 Sazyolu kompozisyon (Ýlhan Özk
Page 102 and 103: 100 Gönülden Kumaþa Dökülen Da
Page 104 and 105: 102 desenin adýdýr. Burada sanatk
Page 106 and 107:
104 Ayrýca mideye alýnan bakýr
Page 108 and 109:
106 Geleceðin Antikalarý Kabara S
Page 110 and 111:
108 Hasankeyf’in Direnmeye Çalý
Page 112 and 113:
110
Page 114 and 115:
112 “Yaklaþýk 70 yýl öncesine
Page 116 and 117:
114 Beyþehir Eþrefoðlu Külliyes
Page 118 and 119:
116 almaktadýr. Dýþtan yapýya b
Page 120 and 121:
118 Çocuk Geliþiminde Sanat Eðit
Page 122 and 123:
120 lik olumlu benlik algýsý geli
Page 124 and 125:
122 Bitlis’in Yöresel Ayakkabýs
Page 126 and 127:
124 Urfa Culhalarý Yerleþim merke
Page 128 and 129:
126 (levent) baðlanmasýdýr. Bu i
Page 130 and 131:
128 Geleneksel Türk Ahþap Yontu S
Page 132 and 133:
130 “El”imizdeki Sanat; Osmanl
Page 134 and 135:
132 Ýznik’ten Dünyaya Uzanan Ze
Page 136 and 137:
134 Yazmacýlýk Sanatý ve Konya
Page 138 and 139:
136 boyalar yýllardan beri her tü
Page 140 and 141:
138 Bugüne kadar benzerine rastlan
Page 142 and 143:
140 18. yüzyýl sepere restorasyon
Page 144 and 145:
142 Rabia Özsoy: “Aþk Olmadan A
Page 146 and 147:
144 Buldan’da Semerciliðin Son D
Page 148 and 149:
146 Devekuþu Yumurtasýndan Sanat
Page 150 and 151:
148 Orta Asya’dan Günümüze Bü
Page 152 and 153:
150 Tuvali Un Eleði, Boyalarý Ýp
Page 154 and 155:
152 Fatma Fisunoðlu: “Benim Tak
Page 156 and 157:
154 Keçe Külahýn Semazenlerin se
Page 158 and 159:
156 Masallardan Süzülen Billur K
Page 160 and 161:
158 Sanatçý Bir Aile Portresi: Ce
Page 162:
160
show all

R. - ?SMEK - İsmek - İstanbul Büyükşehir Belediyesi

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?