Ekumenski zbornik 2006/07

Grkokatolici
Mr Roman Miz
Hrišćanstvo, koje je poniklo u Palestini, zemaljskoj otadžbini Isusa Hrista,
širilo se vrlo uspešno van njenih geografskih granica – u Maloj Aziji, na severu Afrike
i na jugu Evrope – Balkanskom i Apeninskom poluostrvu. U tom Mediteranskom
bazenu suočilo se sa dve prilično različite kulture – grčkom ili helenskom i rimskom
odnosno latinskom. I ne samo s njihovim kulturama, već i sa njihovim politeističkim
religijama i njihovim filozofijama, s kojima je trebalo voditi polemike. Ali, hrišćanstvo
se prilagodilo kulturama naroda u kojima se širilo. Ta prilagođavanja određenim
kulturama zove se inkulturacija hrišćanstva. Tako je došlo i do dva termina, koja
označavaju ne samo tu inkulturaciju hrišćanstva, već i samo hrišćanstvo odnosno
Crkvu – Istočna i Zapadna Crkva. A kakve su bile te kulture i filozofije?
Hrišćanski Istok, odnosno Crkva u helenskom svetu, bila je prisiljena braniti
hrišćansku nauku protiv svojih jeretika i paganske filozofije, pa je teologija na Istoku
podsećala na nastavak grčke antičke filozofije. Na nju je veliki uticaj imao filozof
Platon. Na ovom području teologija, a s njome i Crkva je poprimila karakter slavljenja
Boga u Presvetoj Trojici. Latinska pak teologija, nastala u rimskom svetu, bila je više
usmerena ka rešavanju praktičnih antropološko-soterioloških (spasiteljskih) pitanja.
Tu se razvila nešto drugačija teologija i filozofija, prema njihovim potrebama. To je
dogmatsko područje koje će kasnije biti glavni razlog crkvenog raskola.
Grčka liturgija obiluje sa mnogo više ceremonija nego latinska. Kod grčke
liturgije prevladavaju simboličke radnje, kod latinske poučna reč. Grčke molitve su
duže i sadržajno bogatije; imaju veći retorički i lirski zamah nego latinske. Sadržajno
grčke molitve su pretežno kosmološke i usmerene ka Trojstvu, latinske su
orijentisane ka spasenju čoveka. To je zbog toga, što je u grčkoj liturgiji na prvom
mestu Božanska tajna, a u latinskoj – subjektivna aplikacija, prisvajanje...
Način služenja i sve što je s time u vezi, zove se - obred. Postoji više obreda,
ali najpoznatiji su: na Zapadu - rimski, a na Istoku grčki ili vizantijski. Ne postoji
razlika samo u obredima i načinu praznovanja, nego i u pojedinostima: u formi
podeljivanje nekih svetih tajni, u molitvama i drugom. I ovo liturgijsko područje
doprineće raskolu i podeli Crkve.
I na pravno-disciplinskom području pojavile su se određene razlike. Istočna
Crkva je sve saborske disciplinske odredbe smatrala svojom baštinom i
nadopunjavala ih iz drugih izvora pa i iz civilnog zakonodavstva. Zapad to nije
prihvatao i nije kodifikovao odredbe, koje su nastale na Istoku, pogotovo ne odredbe
Trulskog sabora.
Ako se tome dodaju rasne antipatije između Istoka i Zapada, zatim jezičke
razlike (grčki i latinski jezik), jer bila su vremena kad zbog nepoznavanja jezika nisu
bili u mogućnosti da se upoznaju sa teološkom literaturom drugog dela Crkve,
razumljivo je da su se te strane počele udaljavati jedna od druge. A kako je sve to
bilo još ostrašćeno političkim interesima te ličnim ambicijama i sujetama, dolazi 1054.
godine do raskola. Crkva se podelila. Na jednoj strani bila je Rimska patrijaršija,
današnja Rimokatolička Crkva, a na drugoj strani Konstantinopoljski, Antiohijski,
Aleksandrijski i Jerusalimski patrijarhat odnosno današnje Pravoslavne Crkve.
Naime, iz ta četiri patrijarhata, a posebno iz Konstantinopoljskog, nastali su i drugi
patrijarhati i autokefalne odnosno autonomne Pravoslavne Crkve (Ruska, Srpska,
Rumunska, Bugarska i druge).
Unatoč svim spomenutim razlikama do 1054. godine, sa izvesnim prekidima i
problemima, vera jedne Hristove Crkve, verske istine Crkve na Istoku i Crkve na