Ekumenski zbornik 2006/07

Zapadu - bile su iste, vera je bila jedinstvena. Papa je, kao naslednik apostola Petra
na rimskoj biskupskoj stolici, bio glava Crkve, mesto apelacije. Sa raskolom
naglašene su i razlike u verskom učenju i one su ostale do danas.
Osnovne verske razlike između Pravoslavne i Katoličke Crkve, iako je njihov
broj tokom istorije kod nekih bio veći, kod nekih manji, danas su pet doktrinarnih: 1)
Izlaženje Duha Svetoga, 2) Primat (prvenstvo vlasti) i nepogrešivost pape; 3)
Bezgrešno začeće Marijino, 4) Forma Presvete Euharistije, 5) Nauk o čistilištu;
a takođe i četiri koje nisu doktrinarne naravi: 1) O izvorima Objave, 2) O istočnom
grehu, 3) O delu otkupljenja i 4) O svetim tajnama (sakramentima).
Proces podele Crkve trajao je prilično dugo. Neki delovi Istočne Crkve, a
pogotovo vladari, dugo su se kolebali kome će se prikloniti. Tako je i Rastko
Nemanjić, potonji sveti Sava, bio kršten kao katolik.
Konačno došlo je do definitivne podele. Gotove sve Istočne Crkve svrstale su
se u zajednicu onih, koji su prekinuli svaku vezu sa Rimskom Crkvom, u prvom redu
zajedničku veru, jer su prihvatili ona učenja koja se razlikuju od učenja Rimske
Crkve, a to su spomenutih pet doktrinarnih razlika, četiri nedoktrinarne i još neke
druge različitosti u praksi i crkvenoj disciplini.
Međutim, nije slučajno navedeno “gotove sve”, jer jedna skupina hrišćana
vizantijskog obreda nije nikada prekinula vezu sa Rimskom Crkvom i oni su danas
živi svedok zajedništva Crkve kakvo je bilo u prvih deset i po vekova. To su dve
eparhije (biskupije) Italo-Grka i Italo-Albanaca u Italiji i na Siciliji. Sedišta njihovih
eparhija su u Lungro (Kalabrija) i Piana deli Albanezi (Sicilija) te poznati manastir
Grotaferata kod Rima.
Teško je bilo pomiriti se sa razdorom u Crkvi. S jedne strane snažna
nostalgija za jedinstvom Crkve, a s druge traganja sa verskom istinom, a, budimo
iskreni, i - opet - politički razlozi (strah od Turaka i sl), bili su inicijatori da se pokuša
ponosno uspostaviti jedinstvo Crkve. Ti su se pokušaji ostvarivali putem unije.
Unije su bili sporazumi Istočnih odeljenih Crkava, odnosno njenih većih ili
manjih segmenata, sa Rimskom Crkvom. Sve su one bile na principu da odeljeni
istočni hrišćani prihvate teološku nauku Rimske odnosno Katoličke Crkve, a Rimska
Crkva im garantuje očuvanje vlastitog obreda, tradicije, crkvenu disciplinu i ostale
vlastitosti. Otud i naziv Grkokatolici, što ga je Austro-Ugarska dala hrišćanima
istočnog obreda koji su u jedinstvu s Rimskom Crkvom: grčki (vizantijski) obred a
katolička vera. Taj naziv nije sasvim adekvatan, ali je prihvaćen i ostao je, iako su
bili ponuđene i druge varijante: katolici istočnog (vizantijskog) obreda zatim
sjedinjeni pravoslavci i sl., ali se nisu odomaćili.
Tokom istorije bilo je više unija u raznim vremenima i raznim mestima
odnosno pojedinim delovima Pravoslavnih i ostalih istočnih Crkava. U literaturi se
uglavnom nazivaju po mestima gde su sklopljene. Nisu sve unije bile uspešne; Neke
su vrlo brzo prekinute, a neke su se ukorenile i danas te Crkve uspešno deluju.
Nabrojaćemo značajnije unije: Lionska 1274. godine sa Vizantijskom
Crkvom (neuspela), Florentinska unija 1439. godine (sa Vizantijskom i drugim
Crkvama neuspela, ali je uspela sa Jermenskom, Koptskom, Etiopskom,
Jakobitskom, Kaldejskom i Maronitskom Crkvom), Brestska unija 1595/96. godine
koju je prihvatila Kijevska mitropolija u Ukrajini i Belorusiji (danas najveća
grkokatolička zajednica sa oko 10 miliona vernika; jedan deo potomaka te unije je
pod kraj XIX veka doselio u Bosnu i Slavoniju, a nakon Drugog svetskog rata iz
Bosne u Vojvodinu), Marčanska unija 1611. godine sa Srbima u Hrvatskoj (današnji
Grkokatolici u Žumberku u Hrvatskoj), Užgorodska unija 1646/48. godine, čiji su
potomci 1745. godine doselili u Bačku, a kasnije se raširili u Srem i Slavoniju,