Mark Bray - IIEP - Unesco

Kölgə təhsil sisteminə qarşı müqavimət
Çərçivə 1. Repetitorluq modellərinin təsnifatı
Bütün dünyada mövcud olan modelləri nəzərdən keçirərkən repetitorluğun miqyasına və
xarakterinə görə ölkələrin hansı şəkildə qruplaşdırılacağı müəyyən olur. Bu qruplaşdırma
repetitorluğun mühüm bir fəaliyyət kimi formalaşmasına dair tarixi göstəricilərə,
repetitorluğa imkan yaradan və ya onu məhdudlaşdıran mədəni faktorlara, həmçinin kölgə
sistemlə hökumətin təhsil siyasəti arasındakı əlaqənin xarakterinə əsaslanmalıdır.
• Yaponiya, Honq Konq, Koreya və Tayvan kimi Şərqi Asiya cəmiyyətlərində
repetitorluq uzun müddət davamlı bir fəaliyyət olmuşdur və mədəniyyətdən
qaynaqlanır. Bunu qismən Konfutsi ənənələri ilə izah etmək olar. Həmin ənənələrdə
təhsilə dəyər verilir və çalışqanlıq yaxşı keyfiyyət kimi vurğulanır. Repetitorluq
qismən yaxşı göstəricilər əldə edən şagirdlərə xidmət edir.
•
•
•
Keçmiş Sovet ölkələrində və Şərqi Avropada 1990-cı illərin əvvəllərinə qədər
repetitorluğun miqyası kiçik idi, ancaq iqtisadi sistemlər dağıldıqdan sonra müəllimlər
yoxsulluq həddini aşa bilmək üçün repetitor kimi əlavə qazanc əldə etmək
məcburiyyətində qaldıqları üçün repetitorluq geniş yayılmağa başladı. Şagirdlər təhsil
göstəricilərinə görə bu xidmətdən istifadə edə bilərlər.
Qərbi Avropada, Şimali Amerikada və Avstraliyada repetitorluğun miqyası Şərqi
Asiya və keçmiş Sovet ölkələri ilə müqayisədə kiçikdir, ancaq qərarları qəbul edən
qərarvericilər məktəblər arasında rəqabətin vacib olduğu fikrini irəli sürdükləri və
valideynlər fərdi dərslərə sərf etdikləri məsrəflərin əvəzini gördükləri üçün repetitor
fəaliyyətləri genişləndi və özünü daha çox büruzə verməyə başladı. Bəzi hökumətlər
zəif göstəricilərlə oxuyan şagirdlərə kömək etmək üçün repetitorluğa imkan
yaratdılar.
Repetitorluq həmçinin Afrikada da getdikcə özünü daha çox büruzə verir. Bu
tendensiya qismən onunla əlaqədardır ki, müəllimlər güclü hesabatlılıq və nəzarət
mexanizmlərinin olmadığı təhsil sistemində gəlir qazanma imkanlarının olmasından
xəbərdardırlar. Bu baxımdan, Afrikanın təhsil sistemləri getdikcə Cənubi Asiyanın
təhsil sistemlərinə bənzəyə bilər. Belə ki, Cənubi Asiyada, xüsusən şəhər zonasında
repetitorluq gündəlik həyatın bir hissəsinə çevrilmişdir. Keçmiş Sovet ölkələrində
olduğu kimi, burada da müəllimlər repetitorluq fəaliyyəti ilə yetərsiz gəlirlərini
artırmaq üçün məşğul olurlar.
•
Latın Amerikasında orta məktəbin yuxarı sinifləri istisna olmaqla, repetitorluq
nisbətən az inkişaf etmişdir. Bu, bir daha təhsil sistemindəki ənənələri əks etdirir,
ancaq bu ənənələr Qərbi Avropada, Şimali Amerikada və Avstraliyada olduğu kimi
dəyişə bilər.
Bu fərqli kateqoriyalar o zaman faydalı ola bilər ki, onlar müxtəlif strategiyalara olan
ehtiyacı aşkara çıxara bilsin. Planlaşdırıcılar elə düşünməməlidirlər ki, repetitorluğun
miqyası kiçikdirsə, deməli tədbir görməyə ehtiyac yoxdur. Əksinə, məhz həmin məqamda
tədbir görmək lazımdır, çünki problemin qarşısını almaq onu həll etməkdən yaxşıdır..
Repetitorluğun intensivliyindəki fərqlər
TPBİ forumunda təqdim edilən statistik göstəricilər repetitorluğun intensivliyi ilə
əlaqədar fərqli modellərin və dəyişənlərin olduğunu nümayiş etdirmişdir. Məsələn,
Neto-Mendes və Costa (2007) üç il müddətində Portuqaliyanın şəhərlərindən birində
dörd orta məktəbdə apardıqları araşdırmadan bəhs etmişlər.
24
Təhsilin Planlaşdırılması üzrə Beynəlxalq İnstitut
www.iiep.unesco.org