Mark Bray - IIEP - Unesco

Kölgə təhsil sisteminə qarşı müqavimət
2003-cü ildə 19 000 3-cü sinif şagirdi müəyyən edilmiş göstəriciyə nail olmamışlar (müvafiq
qrupun 7,6%-i). Bunlardan 6 200 şagird layihədə iştirak etmiş, 5 443 şagird isə fərdi dərs
almışlar. Qiymətləndirmənin nəticələri göstərmişdir ki, layihə şagirdlərə fikrini
yayındırmadan öyrənmə imkanı vermişdir və bununla da şagirdlər daha asanlıqla
diqqətlərini dərsə yönəldə bilmişlər. Həmçinin layihə sayəsində uşaqlar utancaqlıq hissini
dəf edə bilmiş və özünə inam hissi qazanmışlar. Məktəblə və ailə ilə əlaqədar müxtəlif
məsələlər müvəffəqiyyət üçün vacib idi və bunların əhəmiyyəti bir sıra ştatlarda qeyd
edilmişdir. Məsələn, Viktoriya ştatında şagirdlərin 89%-i təxminən 1 il 7 ay ərzində oxu
bacarıqlarını təkmilləşdirmişlər. Ancaq layihə pilot xarakteri daşıdığından, qəti qərarların
qəbul edilməsi üçün daha çox təcrübə tələb olunurdu.
Watson (2007, s. 9) əlavə etmişdir ki, digər təhsil metodları ilə müqayisədə layihənin
effektivliyini göstərmək üçün kifayət qədər məlumat yoxdur.
Taylor (2007, s. 6-7) tərəfindən qeyd edilən üçüncü layihə Çikaqoda həyata keçirilən
Heç Bir Uşaq Geridə Qalmasın (HBUGQ) layihəsidir. 2005-ci ildə Çikaqo Dövlət
Məktəbləri (ÇDM) 343 məktəbdə 60 000-dən çox uşaq üçün 50 milyon ABŞ dolları
dəyərində xidmət göstərmək məqsədilə 30 özəl şirkət və təşkilatla müqavilə imzalamışdır.
Repetitor xidmətləri həm kommersiya, həm də qeyri-kommersiya təşkilatları tərəfindən
təmin edilmişdir. ÇDM həmçinin öz proqramına da sponsorluq etmişdir ki, həmin proqram
fərdi dərs alan şagirdlərin yarıdan çoxunu əhatə edirdi. Dəyərləndirmə göstərdi ki, uyğun
olduqları halda, fərdi dərs almayan şagirdlərə nisbətən fərdi dərs alan şagirdlər irəliləyişə
nail olmuşlar. Layihədə iştirak edən şagirdlər daha əvvəl zəif nəticələr göstərən şagirdlər
olmuşlar. Bir il ərzində fərdi dərs alan şagirdlərdə oxu üzrə orta hesabla 1,09, riyaziyyat üzrə
0,94 illik artım olmuşdur. Bu isə fərdi dərs almayan şagirdlərə nisbətən daha yüksək
göstəricidir. Fərdi dərs almayan şagirdlərin həmin fənlər üzrə artım göstəriciləri müvafiq
olaraq 1,03 və 0,92 olmuşdur. Bütün şəhərdə isə bu göstərici müvafiq olaraq 1,06 və 1,01
təşkil edir. Taylor Çikaqo təcrübəsinə əsasən dörd məsələni müəyyən etmişdir:
• Repetitor dərsləri təhsil ehtiyaclarına görə deyil, iqtisadi vəziyyətə görə pulsuz yemək
üçün seçilən şagirdlər üçüq təmin edilmişdir. Fərdi dərsə ehtiyacı olan bəzi şagirdlər
fərdi dərs almamışlar və ya əksinə, ehtiyacı olmayan bəzi şagirdlər fərdi dərs almışlar.
Valideynlər öz uşaqları üçün fərdi dərs fənlərini seçirdilər və onların seçimi heç də hər
zaman yaxşı olmamışdır. Repetitor şirkətləri reklam və həvəsləndirmə tədbirlərindən
istifadə etmişlər, onların təklif etdikləri repetitor xidmətləri valideynlər üçün cəlbedici
olsa da, təhsil baxımından faydalı olmamışdır.
• Fərdi dərs qruplarının həcmi çox fərqli olmuşdur. Təkbətək dərslər olmuşdur, ancaq
əksər hallarda fərdi dərslər qrup formasında keçilmişdir ki, bəzi qruplarda şagirdlərin
sayı 20 olmuşdur.
• Vahid qiymətləndirmə aparılmamış və repetitorlardan hesabatlılıq tələb edilməmişdir.
Repetitor şagirdin ilin sonunda keçirilən imtahanlarda əldə etdiyi göstəriciyə görə
dəyərləndirilirdi. Çox aş şirkətlərdə dərslər analiz edilmiş və ya dəyərləndirilmişdir və
valideynlərin, yaxud da direktorların şikayətləri cavablandırılmışdır.
• Uşaqların müəllimlərini repetitor kimi işə götürən şirkətlərin təsiri daha böyük
olmuşdur. Bu müəllimlərin çoxu uşaqların ehtiyaclarını yerinə yetirmək üçün onlara
verilən ümumi repetitor materiallarını adaptə etmişlər. Belə müəllimlərin şagirdlərinin
əldə etdikləri nəticələr, valideynlərin bildirlikləri rəylər yaxşı olmuş və məktəblər
onlara güvəndiklərini bildirmişlər.
40
Təhsilin Planlaşdırılması üzrə Beynəlxalq İnstitut
www.iiep.unesco.org