Mark Bray - IIEP - Unesco

Kölgə təhsil sisteminə qarşı müqavimət
Ancaq digər fənlər üzrə repetitor dərsləri vermək üçün müəllimlərin ixtisasına dair
tələblər müəyyən edilmir və müəllimlərin özlərinin repetitorluq etməsinə qarşı heç
bir hüquqi məhdudiyyət tətbiq olunmur.
Tacikistan
2004-cü il Təhsil Qanununda repetitor anlayışı aşağıdakı kimi müəyyən edilir:
“məktəb və ya universitetdə tətbiq edilən rəsmi iş saatları xaricində şagirdlərə fərdi
qaydada və ya qrup şəklində əlavə dərs verən müəllim”. Maddə 24-ə əsasən,
valideynlər və ya digər himayəçilər dövlət tipli orta məktəblərdən ödənişli əsasla
əlavə dərslərin verilməsini tələb edə bilərlər. Qanunda qeyd edilir ki, əlavə fərdi
dərslər aşağıdakı sahələr üzrə rəsmi dərs proqramına əlavə olaraq keçilə bilər: (1)
dövlət dərs proqramında əhatə edilməyən ayrıca proqramlar və fənlər; (2) təhsil
müəssisələri tərəfindən tədris olunmayan mövzuların dərindən öyrədilməsi, və (3)
dövlətin təhsil standartları xaricində olan digər təhsil xidmətləri.
Ukrayna
2003-cü ildə Təhsil və Elm Nazirliyi məktəb binalarında repetitor dərslərinin
keçilməsini qadağan etdi. «Məcburi repetitor dərslərinə» (yəni, şagirdlərin sinif
müəllimləri tərəfindən keçilən və/və ya tələb edilən repetitor dərsləri) dair
valideynlərin şikayətlərinə cavab olaraq, 2004-cü ildə Nazirlik müəllimlərin öz
şagirdlərinə fərdi dərs vermələrini qadağan etdi.
Mənbə: Silova (2007), s. 10-11.
Bu altı ölkə arasında Litva ən təfsilatlı sistemə malikdir. Litvanın 2003-cü il Təhsil
Qanununda repetitor anlayışı geniş təfsir edilmiş («müstəqil müəllim» kimi) və qeydiyyat
prosedurları ətraflı şəkildə təsvir edilmişdir. Qanunda həmçinin repetitorların öhdəlikləri, o
cümlədən müəllim etikası, şagirdlərin təhlükəsizliyi kimi tələblərə əməl edilməsi və
repetitor dərsləri üçün uyğun yer müəyyən edilmişdir. Litva qanununda müəyyən edilir ki,
bəzi repetitorlar məktəblərdə də işləyirlər və onların öz şagirdlərinə repetitor dərsləri
verməsi qadağan olunur (bax, həmçinin Būdienė və Zabulionis, 2006, s. 218).
Slovakiyada isə bunun əksinə olaraq, Ticari Lisenziyalaşdırma Aktında ancaq xarici dil
və təsviri sənət fənləri üzrə repetitor dərslərinin verilməsi şərtləri müəyyən edilirdi. Digər
məktəb fənləri üzrə repetitor dərslərinin keçilməsi üçün heç bir ixtisas tələbləri müəyyən
edilmirdi və əksər repetitorlar kölgə iqtisadiyyatda lisenziyasız və vergi ödəmədən fəaliyyət
göstərirdilər (bax, həmçinin Kubánová, 2006, s. 282). Bundan başqa, müəllimlər tərəfindən
repetitor dərslərinin verilməsini qadağan edən heç bir qayda yox idi. Qrupa daxil olan ancaq
üç ölkədə (Litva, Monqolustan və Ukrayna) məktəblərdə müəllimlərin öz şagirdlərinə
repetitor dərsləri verməsi qadağan olunurdu.
Silova qeyd edir (s.11) ki, istənilən halda qaydaların real olaraq tətbiq edilməsi çox nadir hadisədir.
Qazaxıstan və Tacikistanda vəziyyət xüsusən mürəkkəb olmuşdur. Ən təfsilatlı strukturun olduğu
Litvada çox az repetitor qeydiyyatdan keçmişdi. Litva Dövlət Vergi Müfəttişliyi hesab edirdi ki, hər
hansı bir şəxsin repetitor fəaliyyəti ilə məşğul olmasını və vergisiz qazanc əldə etməsini sübuta yetirmək
demək olar ki, mümkün deyil.
88
Təhsilin Planlaşdırılması üzrə Beynəlxalq İnstitut
www.iiep.unesco.org