Mark Bray - IIEP - Unesco

Kölgə təhsil sisteminə qarşı müqavimət
Bənzər nümunə Azərbaycanda da mövcuddur. Kazımzadə (2007) göstərir ki, xüsusən
orta məktəbin son sinfində şagirdlər bir qayda olaraq məktəbdən yayınaraq dərs saatlarında
fərdi dərs alırlar (bax, həmçinin Silova və Kazımzadə, 2006, s. 128). Bəzi şagirdlər hətta
məktəbdən yayınmaq və fərdi dərs almaq üçün müxtəlif çıxış yolları axtarır və məktəbdə
davamiyyətin qeydiyyatı saxtalaşdırır .
Bu müşahidələri Mavritaniya təcrübəsində də müşahidə etmək olar (Obeegado, 2007) ,
imtahanlara yaxın siniflər demək olar ki, boş olur, çünki şagirdlərin əksəriyyəti
məktəbdənkənar fərdi dərs alırlar. Repetitorluğun intensivliyi də şagirdlərin diqqətinə
təsir göstərə bilər. Koreyada Kim (2007, s. 16-17) repetitorluğun xüsusi təyinatlı məktəblərə
(XTOM, lysey növü –red.) qəbul olmağa göstərdiyi təsirdən bəhs edir. Şagirdlər hesab
edirlər ki, repetitor mərkəzləri daha yaxşı təhsil verirlər. Repetitor mərkəzlərinin tələbləri
ağır olduğundan, şagirdlər dərsdə yuxulayırlar. Uşaqlar özləri bunu etiraf edirlər (Kim, 2007,
s. 17):
42
Məktəb müəllimləri XTOM üçün müraciət edənləri sevmirlər. Onların fikri dərsdə
olmur və yuxulayırlar. Üçüncü sinfin ikinci semestrinin qiymətləri XTOM tərəfindən
sayılmır. Şagirdlər dərs vaxtı mövzuları qarışdırdıqları üçün müəllimlər onları sevmirlər ...
XTOM üçün müraciət edənlərin hamısı yüksək nəticələr əldə edənlərdir. Onların çoxu
dərsdə yuxulayır və ya repetitor dərslərində verilən tapşırıqları yerinə yetirirlər.
... İngiltərədə dərsdə onların (XTOM üçün müraciət edənlərin) əksəriyyəti yuxulayır. Biz
artıq mözunu bilirik. Müəllimlər də bunu bilirlər.
Yuxarıda verilmiş nümunələr təkcə orta məktəb dərslərində şagirdlərin diqqətinin
yayınması ilə əlaqədar deyil, həmçinin şagirdlər arasında fərqlərin meydana gəlməsi ilə
əlaqədar narahatçılığın yaranmasına səbəb olur. Fərdi dərslər zəif nəticələr göstərən
şagirdlərə yardım edən zaman fərqləri də azaldır və məktəb müəlliminin işini asanlaşdırır.
Ancaq bazarın diktəsi ilə fəaliyyət göstərən repetitorluq əsasən yüksək nəticələr göstərən
şagirdlərə xidmət edir. Mavritaniya-ya istinadən izah edildiyi kimi (Bah-lalya, 2006, s. 75):
Bəzi şagirdlər fərdi dərs aldıqda, digərləri almadıqda, məktəb müəllimləri
böyük fərqlərlə qarşılaşırlar. Repetitorluq məktəb dərslərinin öyrənilməsinə müsbət
təsir göstərsə də, məktəbdə normal dərs saatlarında öyrənmə və tədris proseslərinə
mane ola bilər.
Narahatlıq doğuran məsələlərdən biri də ondan ibarətdir ki, repetitorların pedaqoji
yanaşması məktəb müəllimlərinin pedaqoji yanaşmasından fərqlənir. Məsələn, repetitor
məktəblərində şagirdlər riyazi məsələləri müvafiq riyazi prinsipləri başa düşərək həll
etməkdənsə, mexaniki şəkildə həll etməyi öyrənirlər. ABŞ-da Heç Bir Uşaq Geri Qalmasın
layihəsi ona görə tənqid edilmişdir ki, o, əlavə xidmətlərin məktəb dərs proqramı ilə
əlaqələndirilməsini tələb etmirdi.
Tənqidçilər əlavə etmişlər ki, repetitor xidməti göstərənlərin məktəb müəllimləri ilə
ünsiyyətdə olmaları tələb edilmir və nəticədə repetitor xidmətləri “tədris proqramının işlənib
hazırlanması üçün məktəblərin təşkilati imkanlarını zəiflədir” (Sunderman, 2006, s. 118).
Yəqin ki, müəllimlərin məktəbdəki dərslərə səhlənkar yanaşması daha problemli
vəziyyətdir. Onlar şagirdlərin fərdi dərs alacaqlarını bildikləri üçün belə edirlər və bir çox
siniflərdə elə həmin müəllimlərin özləri öz şagirdlərinə fərdi dərs verirlər. Hartmann (2008:
52) Misirdə kimya fənni üzrə öz məktəb müəllimindən fərdi dərs alan şagirdin fikirlərini
belə şərh edir:
Dina deyir ki, məktəbdə şagirdlər dərs vaxtı söhbət edir və ya başqa dərsləri oxuyurlar.
“Heç kim dərsə fikir vermir. Müəllim də ətraflı dərs keçmək üçün özünü yormur. O,
əsas mövzunu təfərrüatlara varmadan çox konkret şəkildə izah edir. O bilir ki, biz
hamımız fərdi dərs alırıq, ona görə də özünü niyə yorsun”
Təhsilin Planlaşdırılması üzrə Beynəlxalq İnstitut
www.iiep.unesco.org