medical and biological sciences - Collegium Medicum - Uniwersytet ...

82
efektów [1]. Podkreśla się, że choroby kardiologiczne
należą do przewlekłych, mogących być przyczyną
długotrwałych, poważnych zaburzeń emocjonalnych
i zdrowotnych [2]. Ponadto uznaje się, że wszyscy
członkowie personelu współpracującego z pacjentem
powinni zdawać sobie sprawę z potrzeby zaangażowania
pacjenta i konieczności posiadania przez niego
poczucia kontroli nad uzyskiwanymi efektami [1].
Z psychologicznego punktu widzenia, każda choroba
może stanowić zagrożenie dla człowieka. Moment
diagnozy wzbudza silne emocje – chory chce wiedzieć:
„na co” choruje czy też „co z nim jest?”, dlaczego
choruje i kiedy zostanie wyleczony. W przypadku
niewydolności serca (NS), tak jak innych chorób przewlekłych,
wyleczenie nie jest możliwe, lecz dąży się
od zminimalizowania objawów, zwolnienia postępu
choroby oraz wydłużenia życia chorego [3].
KIM DLA PSYCHOLOGA JEST CHORY
Z NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA?
Osoby z NS niosą ze sobą duży bagaż problemów
psychologicznych. Mają za sobą rozmaite przeżycia
związane z chorobą, często także doświadczenia związane
z leczeniem metodami inwazyjnymi oraz wynikające
z tego zmiany sytuacji życiowej. By zrozumieć ich
położenie i zaoferować adekwatną pomoc, konieczna
jest wiedza o tym, czego doświadczyli wcześniej, jako
chorujący przewlekle pacjenci kardiologiczni.
Postawienie diagnozy NS, czyli choroby zagrażającej
życiu i nieuleczalnej, może prowadzić do przedłużającego
się i trudnego okresu przystosowania się
pacjenta. Według Murberga, Gill i Bru, niektórzy chorzy
jako strategie radzenia sobie przyjmują wyparcie
lub zaprzeczanie, które zniekształcają rzeczywistość.
Mimo że zaprzeczanie zostało uznane za adaptacyjny
i ochronny mechanizm radzenia sobie, ponieważ obniża
poziom lęku i umieralność, dotyczy to ostrej fazy
przystosowania do choroby. Natomiast długotrwałe
utrzymywanie się zaprzeczania może utrudniać przystosowanie
chorych z niewydolnością serca, ponieważ
jest przyczyną niepowodzeń w stosowaniu się pacjenta
do zaleceń, których celem jest obniżenie ryzyka pogorszenia
rokowania [6].
Rola psychologa wnikającego w trudne i zawiłe
często rewiry osobowości pacjenta stanowi cenne
ogniwo kompleksowej opieki nad chorymi z NS.
Anna Ratajska i in.
REAKCJE EMOCJONALNE W PRZEWLEKŁYCH
CHOROBACH KARDIOLOGICZNYCH
W wielu pracach jako najpowszechniej występujące
reakcje towarzyszące chorobie wymienia się lęk
i depresję, następnie mówi się o złości, przygnębieniu,
niepokoju, poczuciu winy, agresji oraz emocjach im
pokrewnych [2, 7-10]. Lęk pojawia się, ponieważ choroba
zagraża wielu cenionym przez chorego wartościom;
wiąże się także z samą chorobą, obciążającym
leczeniem, cierpieniem, bólem, postępem choroby,
niepewną przyszłością, śmiercią. Lęk nasila także brak
akceptacji chorego w rodzinie i w środowisku, obawa o
los najbliższych, w szczególności dzieci. Występowanie
depresji wiązane jest z reakcją na doświadczane
przez chorego utrudnienia w funkcjonowaniu narządów
(np. obrzęki nóg), a także z utratą kontroli nad
swoim ciałem oraz niemożnością podejmowania codziennych
czynności. Warto podkreślić, że depresja
wiąże się też z wiekiem pacjenta – pojawia się ona
najczęściej u ludzi młodych [2], przy czym jeśli poziom
depresji i lęku były wysokie natychmiast po rozpoznaniu
choroby, utrzymują się na tym poziomie
przez kolejne lata; u badanych z niskim poziomem
lęku i depresji cechy te stawały się bardziej symptomatyczne
z upływem czasu [8]. Pojawienie się gniewu
i agresji łączone jest z poszukiwaniem odpowiedzi na
pytanie „dlaczego właśnie mnie to spotkało?”. Różne
sytuacje związane z chorobą i leczeniem mogą stać się
źródłem wzmożonej drażliwości i irytacji, zniecierpliwienia,
zazdrości i wrogości, wreszcie jawnie wyrażanej
złości i agresji. Może to powodować konflikty
z innymi chorymi, rodziną i personelem medycznym,
niezdyscyplinowanie w leczeniu i bezkrytycyzm.
Przygnębienie występuje u chorego, u którego dominuje
przekonanie o własnej bezsilności lub beznadziejności
sytuacji, w jakiej się znalazł. Dzieje się tak najczęściej
po zakończeniu badań początkowych, gdy przeważa
element zaskoczenia przez poważną chorobę,
opisywany przez pacjentów jako okres „chaosu” psychicznego,
„zawalenie się” dotychczasowego świata.
Przekaz informacji o chorobie w sposób brutalny, bez
zwrócenia uwagi na psychiczne możliwości chorego,
może prowadzić do przeżycia szoku emocjonalnego
i silnego przygnębienia lub stanu depresji. Poczucie
winy związane z przyczynami choroby często przybiera
formę samooskarżeń lub tendencji oskarżycielskich
pod adresem rodziny lub środowiska zawodowego.
Poczucie winy, odczuwane jako dręczące i męczące