medical and biological sciences - Collegium Medicum - Uniwersytet ...

dla pacjentów, jest źródłem wtórnego lęku, poczucia
niższości i zależności.
U podłoża wyżej wymienianych emocji leży wysoki
poziom napięcia, z towarzyszącą wzmożoną aktywnością
układu nerwowego. Wszystkie doznania tworzą
tak silny dyskomfort psychiczny, że chory świadomie
lub nieświadomie dąży do obniżenia poziomu napięcia
i redukcji negatywnych emocji, zwłaszcza lęku. Ze
względu na to, że choroba stanowi dla niego realne
i nieodwracalne zagrożenie, a jego źródłem jest własne
ciało chorego, proces ten nie może odbyć się poprzez
rzeczywistą zmianę sytuacji. Odbywa się więc poprzez
procesy wewnątrzpsychiczne (np. mechanizmy obronne)
i na drodze podejmowania aktywności charakterystycznych
dla poszczególnych chorych [12].
Negatywne emocje są opanowywane dzięki mechanizmom
kontroli emocji lub przez mechanizmy
obronne. Mechanizmy te można podzielić na dwa typy:
represywny i sensytywny [11,13]. Wśród mechanizmów
typu represywnego znajdują się: wyparcie, tłumienie,
odrzucenie diagnozy i szukanie faktów zaprzeczających
jej, unikanie myśli i rozmów o chorobie,
izolowanie się od chorych, reakcja pozorowana, fantazjowanie.
Mechanizmy typu sensytywnego to np.:
intelektualizacja, redukcja napięcia poprzez rozmowy
o chorobie, modyfikowanie poglądu na zjawisko
śmierci, identyfikacja z lekarzami, którzy nie unikają
rozmów o śmierci i umieraniu. W chorobach somatycznych
mechanizmy te spełniają funkcje adaptacyjne.
Pomagają opanować i zredukować negatywne
emocje, co poprawia funkcjonowanie psychiczne pacjenta,
umożliwia podjęcie zachowania nastawionego
na realizację celów zdrowotnych, a także przyjęcie
ograniczeń związanych z chorobą oraz powrót do środowiska
rodzinnego i zawodowego. Poprzez swoje
właściwości choroba zagrażająca życiu wywiera silny
urazowy i korozyjny wpływ na tożsamość chorych.
W zależności od doświadczeń związanych z nią i leczeniem
oraz w zależności od przedchorobowych doświadczeń
pacjentów, wpływ ten jest silniejszy lub
słabszy, mniej lub bardziej trwały.
Choroba przewlekła może także wywierać pozytywny
wpływ na osobowość chorego. Wpływ ten przejawia
się – już w okresie hospitalizacji – we wzroście
tendencji altruistycznych i prospołecznych. Pacjenci
zawierają trwałe przyjaźnie, obserwuje się wzajemną
pomoc, życzliwe zainteresowanie sprawami otoczenia.
U niektórych osób pojawia się skłonność do refleksji
nad dotychczasowym życiem, bilansowanie sukcesów
i niepowodzeń, chęć zmian i uporządkowania własne-
Psychologiczne problemy chorych z niewydolnością serca
go „wnętrza”. Nasila się potrzeba samorealizacji, rozkwitają
utajone zdolności twórcze. Chorzy profesjonalnie
zajmujący się twórczością artystyczną tworzą
nowe prace, odzwierciedlając lub kompensując w nich
trudne doświadczenia z okresu choroby [11]. Badania
empiryczne dowodzą, że chorym towarzyszą również
pozytywne emocje, przede wszystkim nadzieja – dotyczy
to nawet sytuacji zagrażających ich życiu [7].
Na adaptację emocjonalną wpływ ma również charakter
samej choroby – kiedy wiąże się ona z widocznymi
zniekształceniami lub stygmatyzacją społeczną,
choremu trudniej jest dostosować się do zaistniałej
sytuacji [2]. Na to, w jaki sposób pacjent poradzi sobie
z chorobą, wpływa także jej przebieg, stopień jej ciężkości
i zagrożenia życia, zagrożenie inwalidztwem,
nasilenie wynikających z niej ograniczeń, a także
przykrości związane z zabiegami diagnostycznoterapeutycznymi
oraz subiektywna ważność chorego
narządu lub układu dla danej osoby; im więc cięższa
przypadłość, tym trudniejszy jest proces adaptacji
emocjonalnej [14]. Proces adaptacji do choroby, prócz
wymiaru emocjonalnego, przebiega także w wymiarze
poznawczym.
Taylor opisała zespół adaptacji poznawczej, składający
się z trzech faz – poszukiwania znaczenia zaistniałego
wydarzenia, odzyskiwanie poczucia kontroli nad
zagrażającą sytuacją i odzyskiwanie poczucia własnej
wartości. Znaczenie nadaje się wydarzeniu poprzez
wnioskowanie o powodach jego pojawienia się oraz
przewartościowanie dotychczasowego życia (pozytywne
i negatywne). Celem drugiej fazy jest uzyskanie
przynajmniej częściowej, choćby iluzorycznej, kontroli
nad sytuacją zagrażającą, co przyjmuje często formę
kontroli nad jej domniemaną przyczyną (np. dietą) lub
też przyczyny postrzega się w przeszłych zdarzeniach
(dzięki temu pacjenci mogą wierzyć, że choroba nie
powróci lub nie będzie postępować, bo „teraz będzie
inaczej”). Trzecia faza wiąże się z wysiłkami związanymi
z odzyskaniem poczucia własnej wartości. Powszechnie
stosowaną w tym celu strategią są porównania
społeczne w dół, czyli z osobami gorszymi od nas
pod względem jakiejś cechy – w tym przypadku będącymi
w gorszej sytuacji lub gorzej radzącymi sobie.
Według Taylor zdecydowana większość osób znajdujących
się w sytuacji zagrażającej przechodzi pomyślnie
przez omówione trzy fazy, czego efektem jest przystosowanie
lepsze niż przed zagrożeniem [15].
83