medical and biological sciences - Collegium Medicum - Uniwersytet ...

84
ZMIANA RÓL SPOŁECZNYCH ZWIĄZANA
Z CHOROBĄ
Choroba przewlekła stawia przed człowiekiem wiele
wyzwań o charakterze społecznym. Przyjmując rolę
pacjenta, chory podporządkowuje się systemowi medycyny
oficjalnej i jej przedstawicielom. Szpitale
i przychodnie są miejscami, w których pacjent najczęściej
czuje się obco, a depersonalizacja występująca w
placówkach służby zdrowia może powodować wzrost
i tak już wysokiego poziomu stresu. Wyzwaniem staje
się w takiej sytuacji nawiązanie, utrzymanie i rozwijanie
właściwych relacji z personelem medycznym.
Zadanie to mogą komplikować odczuwane przez chorego
silne negatywne emocje, utrudniając i zaburzając
komunikację z personelem, a nawet wzbudzać niechęć
do pacjenta. Sytuację dodatkowo komplikuje rotacja
personelu, co wiąże się z koniecznością nawiązywania
nowych relacji w trakcie terapii [2]. Dążąc do zatrzymania
postępu choroby i odzyskania zdrowia, chorzy
podporządkowują się zaleceniom lekarskim. W chorobach
przewlekłych częstym zjawiskiem, nie zawsze
spostrzeganym przez lekarzy, jest wprowadzanie do
leczenia innych sposobów niż zalecane oraz niewystarczające
przestrzeganie zaleceń medycznych, co znacznie
utrudnia skuteczne leczenie [7].
Ważnym wyzwaniem staje się również problem relacji
z rodziną i przyjaciółmi. Badania pacjentów chorujących
przewlekle wskazują, że diagnoza choroby
może być barierą w prawidłowej komunikacji i interakcjach
właśnie wtedy, kiedy wsparcie najbliższych
jest szczególnie potrzebne [7]. Choroba przewlekła
zmienia funkcjonowanie rodziny pacjenta – jego bliscy
doświadczają szeregu konsekwencji choroby: od zaburzeń
w codziennym funkcjonowaniu, trosk chorującego,
przez wzrost jego zależności od ich pomocy, konieczność
opiekowania się chorym, zmianę ról poszczególnych
członków rodziny, przez uczestniczenie
w leczeniu (wizyty w szpitalu, u specjalistów itp.) oraz
obciążenia finansowe spowodowane chorobą. Relacje
społeczne zaburzać może już sama etykieta „chorego”
lub „przewlekle chorego”. Szczególnie wyraźne jest to
w przypadku chorób wzbudzających lęk lub takich,
których objawy nie są zrozumiałe i bywają trudne do
zaakceptowania.
Choroba wiąże się również ze zmianami w sytuacji
zawodowej pacjenta. Zmiany te dokonują się podczas
całego procesu leczenia, począwszy od etapu rozpoznania
choroby. Układ formalnych i nieformalnych
relacji w środowisku pracy chorego może utrudniać lub
Anna Ratajska i in.
ułatwiać jednostce podjęcie roli chorego, niezależnie
od przepisów prawnych regulujących status chorego
w miejscu pracy. Choroba, ograniczając możliwości
sprostania wymaganiom zawodowym, może powodować
obniżenie pozycji chorego w strukturze danej
grupy, co wiąże się z koniecznością zmiany pracy lub
rezygnacji z niej [16]. Konieczność stałej lub czasowej
rezygnacji z pracy zawodowej jest związana z odczuwaniem
dodatkowych frustracji, a także lęku. Pacjent
nie może realizować swych planów i zamierzeń związanych
z płaszczyzną zawodową, a dodatkowo pojawić
się mogą problemy ekonomiczne.
ZNACZENIE SAMOTROSKI I WSPARCIA
SPOŁECZNEGO DLA PACJENTÓW
Zachowania związane z przestrzeganiem zaleceń
lekarskich, rehabilitacją, a także uczestniczeniem
w interwencjach psychologicznych wiązać się mogą
z poziomem przejawianej przez chorego samotroski
i troski wymaganej od najbliższych. Samotroska pojawia
się gdy pacjent czuje się odpowiedzialny za przebieg
własnej choroby i leczenie, zdaje sobie sprawę
z tego, że jego działania mogą wpłynąć na proces
terapii i na jakość jego życia [17]. Wówczas może on
nie tylko cierpieć z powodu choroby, ale może także
troszczyć się o swój los, zastanawiać się nad możliwościami
jego poprawy i w końcu podjąć aktywne próby
przeciwdziałania istniejącej sytuacji. Tak więc pojawienie
się samotroski traktowane jest jako przejaw
świadomości pacjenta, że od jego aktywności zależy
jego położenie, a brak samotroski prowadzić może do
coraz większej utraty sprawności funkcjonalnej jednostki.
Troska natomiast rozumiana jest jako szczególny
rodzaj stanu umysłu, poczucia odpowiedzialności za
bieg życia własnego lub cudzego. Pojawia się, gdy
w życiu dzieje się coś niedobrego lub też pojawiają się
oznaki, że coś takiego może nastąpić, a przebieg tego
procesu wskazuje, że może on mieć mniej lub bardziej
negatywne zakończenie. Podjęte działania mogą więc
przyczynić się do osiągnięcia najbardziej korzystnego
z możliwych rozwiązań. Tak rozumiana troska polega
na przejęciu odpowiedzialności za los osoby chorej,
pojawienie się poczucia obowiązku zajmowania się
nią. Pojawienie się troski sprzyja uruchomieniu działania
na rzecz poprawy losu pacjenta. Z perspektywy
pacjenta troska innych o niego wskazuje na dążenie do
maksymalizowania szans na najbardziej korzystne
wyjście ze stanu chorobowego, co może przyczynić się