Burgerschapsvorming en de maatschappijvakken - Landelijk ...

over de ruimte voor het individu. Men meende dat er van alles mis was
met het heersende systeem dat het individu te weinig ruimte liet voor
zelfontplooiing, vooral vanwege de sociale druk die op leerlingen werd
uitgeoefend. In de jaren zeventig werd ook gesproken over de inperking
van de ontplooiingsmogelijkheden door politiek-economische structuren.
Men was bang dat het individu zich alleen maar kon voegen in het
bestaande kapitalistische economisch-politieke systeem en in het
bestaande sociale systeem met zijn vaste omgangsvormen en
verhoudingen. Het systeem zou zichzelf via het onderwijs reproduceren,
ook al omdat het onderwijs niet op gelijke wijze open stond voor
leerlingen uit alle sociale groepen. Terwijl er met de democratie van alles
mis was, zorgde het onderwijs ervoor dat de burger de politieke en
sociale problemen ging opvatten als zijn persoonlijke problemen. Daarom
was het parool van de vernieuwers in de jaren zestig niet dat de burger
gevormd moest worden, maar dat de maatschappij moest worden
hervormd.
Anderen zochten de vernieuwing niet zozeer in het veranderen van de
structuur van de westers-kapitalistische maatschappij. Eerder richtten zij
zich tegen bemoeienis van de overheid met de sociale en persoonlijke
vorming van leerlingen. Iemand als Van Baalen (1970) ging daarin heel
ver. Omdat de zelfontplooiing van het kind centraal stond, moest de
samenleving volgens hem niets opleggen wat betreft seksualiteit,
samenlevingsvormen, drugs, of omgangsvormen. Het onderwijs moest
aan de leerling zelf worden overgelaten, anders loerde het gevaar van
indoctrinatie. Voor deze onderwijsvernieuwers waren de
maatschappijvakken bij uitstek vakken waarin eindtermen moesten
worden losgelaten. Die bepaalden immers een vast leerplan en een soort
leren waar de leerling niet om vroeg. Bij deze vakken kon het onderwijs
maar beter aansluiten bij wat de leerling wilde, niet bij wat de overheid of
de volwassen wereld wilde.
De overheid stelde zich ten opzichte van de vernieuwingsdrang nogal
terughoudend op. Toch was het juist zij die een nieuw schoolvak
voorstelde, omdat leerlingen toch iets moesten weten over de
samenleving. Juist toen na de ontzuiling vaste waarden niet meer zo zeker
werden doorgegeven, maakte men zich zorgen over een verwilderde en
asociale jeugd. Zo steunde minister van onderwijs Cals in 1963 een nieuw
8