Burgerschapsvorming en de maatschappijvakken - Landelijk ...

1.1.2 De jaren tachtig en negentig
In de jaren tachtig van de twintigste eeuw zorgde een economische crisis
ervoor dat het onderwijs zich weer meer ging richten op het aanleren van
basiskennis en basisvaardigheden. Die waren immers nodig om
economisch mee te kunnen doen. Er was nog maar weinig aandacht voor
discussies over wat maatschappelijk gewenst was aan vorming. Natuurlijk
waren er ook tegengeluiden. Hoe kon men immers verwachten van
leerlingen die geen enkel maatschappelijk benul meer hadden dat ze
gingen ‘meedoen’ in de maatschappij? Als leren op school niets meer te
maken heeft met een leven buiten die school, creëert men mensen die van
de samenleving niets meer begrijpen. En wie van de maatschappij niets
meer begrijpt en problemen niet op de juiste wijze kan inkaderen, zal zich
eerder afwenden van de maatschappij.
De school moest dus blijven zorgen voor maatschappijoriëntatie. Daarbij
ging het om basale zaken als het nieuws kunnen volgen, snappen hoe de
media werken en hoe de democratie werkt. Ook moest men leren
maatschappelijke problemen te analyseren en te duiden. Zo vroeg Van
Kemenade (1983), die in de jaren zeventig minister van onderwijs was
geweest, zich af of er ook niet zoiets bestond als ‘samenlevingsbasics’:
basiskennis en basisvaardigheden die nodig zijn om kritisch te kunnen
bijdragen aan de maatschappij en met anderen democratisch samen te
leven. Daarvoor was ‘volksverheffing’ nodig, omdat niet alle leerlingen
burgerschapsvaardigheden en algemene maatschappelijke vorming van
huis uit meekregen.
Toen in de politiek de aandacht weer verschoof van de economie naar
maatschappelijke problemen, kwam er een eind aan de ‘back to basics’-
trend in het onderwijs. Het lijkt er dus op dat in tijden van economische
crisis vooral aandacht bestaat voor basisvaardigheden als taal en rekenen,
omdat die nodig zijn om een baan te vinden en het land economisch op te
bouwen. In andere tijden lijken samenlevingsproblemen als criminaliteit,
multiculturaliteit en discriminatie te vragen om de vorming van burgers.
Minister Ritzen (1997) heeft de maatschappelijke opdracht weer op de
agenda van het onderwijs gezet. Hij sprak daarbij over een ‘pedagogische
10