Burgerschapsvorming en de maatschappijvakken - Landelijk ...

vatten het begrip ‘burger’ op als een contrastbegrip ten opzichte van het
begrip ‘onderdaan’. Zo is het in de loop van de geschiedenis ook
gegroeid. Onderdanen worden gekenmerkt door hun passieve
gehoorzaamheid aan een gezag dat zij niet zelf hebben gekozen, maar
dat boven hen is gesteld, veelal op basis van een goddelijke autoriteit.
Burgers zijn degenen die actief vormgeven aan hun staat en gemeenschap
en meebeslissen over het gezag dat daarin wordt uitgeoefend. Burgers
moeten daarom besef hebben van de verhoudingen binnen de driehoek
staat, individu en gemeenschap. Een burger moet niet alleen inzicht
hebben in bestaande verhoudingen, maar ook zelf kunnen nadenken over
gewenste verhoudingen. De WRR wees er in 1992 op dat in een
pluralistische samenleving - waar burgers voortdurend te maken hebben
met burgers die anders zijn dan zij zelf - de tweeledige rol van regeren en
geregeerd worden autonoom, met oordelend vermogen en loyaal aan de
democratie door burgers moet worden vervuld (Van Gunsteren, 1992).
Een omschrijving van burgerschap die wil benadrukken dat burgers vooral
moeten beseffen en weten dat burger zijn nu juist iets anders is dan
onderdaan of slaaf zijn zou als volgt kunnen luiden:
Een burger is iemand die volwaardig lid is van een gemeenschap
en op basis van onderlinge gelijkwaardigheid in rechten en
plichten tussen de leden bereid is verantwoordelijkheid op zich te
nemen voor de lotgevallen van die gemeenschap.
Aan de ene kant laat deze omschrijving veel open (wat is volwaardig, wat
is gelijkwaardig, om welke rechten en plichten gaat het, wat houdt
verantwoordelijkheid nemen in en wat zijn de lotgevallen van de
gemeenschap), aan de andere kant schrijft deze definitie ook veel voor.
Burgers zullen immers juist zelf moeten kunnen meedenken over wat
begrippen als volwaardig, gelijkwaardig, rechten, plichten en
verantwoordelijkheid inhouden en hoe ze ingevuld moeten worden. Voor
zover zij dat niet doen, niet kunnen of niet willen doen, worden burgers al
gauw weer onderdanen.
1.4 Burgerschapsvorming in de praktijk
Om burgerschapsvorming in de praktijk vorm te geven kan men in de
eerste plaats letten op aanknopingspunten in de bestaande kerndoelen
27