Burgerschapsvorming en de maatschappijvakken - Landelijk ...

Bij het vormgeven aan hun burgerschapsprogramma kunnen scholen
inspiratie opdoen uit verschillende documenten die bedoeld zijn als
handreiking. SLO publiceerde Een basis voor burgerschap (Bron, 2006)
voor het funderend onderwijs en speciaal voor het praktijkonderwijs
Praktisch burgerschap (Berlet, 2006). Later werden de hoofdlijnen van een
leerplan voor burgerschapsvorming bij SLO uitgewerkt in de
Leerplanverkenning actief burgerschap (Bron, Veugelers & Van Vliet,
2009). Voor burgerschapsvorming worden daarin drie domeinen
onderscheiden - democratie, participatie en identiteit - waarin door de
leerlingen kennis zou moeten worden opgedaan en houdingen en
vaardigheden zouden moeten worden ontwikkeld. Voor het middelbaar
beroepsonderwijs verscheen het document Leren, Loopbaan en
Burgerschap (GPCB, 2007) waarin burgerschapsvorming wordt
gedefinieerd in zeven ‘kerntaken’: de eigen ontwikkeling benoemen, de
eigen loopbaan sturen, participeren in het politieke domein, functioneren
als werknemer, functioneren als kritisch consument, deelnemen aan
sociale verbanden, en zorgen voor de eigen gezondheid. Uit deze
omschrijving blijkt hoe buitengewoon ruim het begrip burgerschap door
sommigen wordt geïnterpreteerd. Het ontbreken van voorschriften en
richtlijnen zal daartoe hebben bijgedragen.
In de genoemde publicaties wordt gepoogd burgerschapsvorming te
definiëren en vervolgens een leerlijn te formuleren, waarbij overigens ook
duidelijk is dat zo’n leerlijn in het vakonderwijs en in andere op de school
ontplooide activiteiten moet worden geïntegreerd. Een apart schoolvak is
immers voor burgerschapsvorming niet aangewezen. Hierdoor blijft het
een moeilijke opgave voor scholen om zelf vorm te geven aan hun
burgerschapsonderwijs. De taak is te meer gecompliceerd omdat niet
alleen de visies op burgerschap uiteenlopen, maar ook de visies op het
daarbij te betrekken onderwijs. Volgens de Canadese onderwijskundige
Egan (1997) kan het onderwijs zich richten op drie elkaar voor een
belangrijk deel uitsluitende taken: die van socialisatie, die zich erop richt
leerlingen zo goed mogelijk voor te bereiden op hun rol in de
samenleving zoals die is, die van het ontwikkelen van ‘academisch’
zelfstandig en kritisch denken, die kan inhouden dat juist afstand wordt
genomen van de samenleving zoals die is en dat wordt nagedacht over
alternatieven, en die van de persoonlijke ontplooiing van leerlingen,
waarbij noch aanpassing aan de samenleving, noch het leren van