Burgerschapsvorming en de maatschappijvakken - Landelijk ...

In een uitgave van de gemeente Amsterdam uit 1951 (Rengelink & Mug,
1951) wordt de noodzakelijke gemeenschapszin omschreven onder het
motto ‘Wie niet meedijkt in nood, verbeurt zijn erf’. Ook als burgers
weten hoe de samenleving werkt, kunnen ze nog steeds het verkeerde
doen en de waarden van onze vrijheid en democratie verkwanselen. Het
gaat om burgerschap en burgerzin volgens dit pamflet, dat werd
verspreid onder alle burgers van Amsterdam die 23 jaar oud werden. De
zorgen van het gemeentebestuur refereerden aan de bezettingstijd waarin
‘onze vrijheid’ bedreigd werd. Nieuwe burgers moesten de vrijheid
koesteren. Het boekje wilde ‘het juiste besef bijbrengen van de waarde
van dit burgerschap en vooral van de betekenis van de burgerzin, zonder
welke het burgerschap waardeloos is’ (p. 7). Een juiste mentaliteit is nodig
om het verwaarlozen van beschaving en vrijheid tegen te gaan, en
daardoor bijvoorbeeld te voorkomen dat burgers thuisblijven in plaats
hun stem uit te brengen als er verkiezingen zijn.
Eind jaren negentig werd in het onderwijs steeds vaker gewezen op het
feit dat bepaalde waarden of houdingen nodig zijn om te kunnen
samenleven. Binding, verantwoordelijkheidsbesef, gemeenschapszin,
dienstbaarheid en een democratische way of life werden in verband
gebracht met maatschappijvoorbereiding. Soms haakten daar pleidooien
voor wereldburgerschap bij aan: voor het behoud van de wereld, de
wereldvrede of het milieu zijn verantwoordelijkheidsbesef, solidariteit,
respect voor mensenrechten en dus mondiale vorming nodig. Ook de
Raad van Europa riep het onderwijs op aandacht te geven aan de vorming
tot democratisch burgerschap.
Kennisoverdracht
De aandacht voor houdingen en waarden riep tegengeluiden op: hoort dit
wel bij wat onderwijs is en kan? Wordt een schoolvak als
maatschappijleer, dat alleen bezig is met waarden en houdingen, wel voor
vol aangezien door leerlingen, ouders, docenten en het schoolsysteem?
Veelzeggend in dit verband is de titel van de publicatie van Vis (2007)
over maatschappijleer: ‘van manusje van alles tot arrivé vak’.
Maatschappijleer werd volgens hem pas een volwaardig vak toen het de
vormende aspecten liet vallen en zich richtte op kennisoverdracht.
18