Burgerschapsvorming en de maatschappijvakken - Landelijk ...

verschijnselen en het maken van gevolgtrekkingen mogelijk moest
maken. Causale verbanden stonden centraal. Hoewel op het terrein van
basiskennis nog veel te verbeteren viel, waaronder het bestrijden van
incorrecte causale verbanden (bijvoorbeeld: ‘warme klimaten maken lui’),
werden stappen gezet waarvan de invloed tot op de dag van vandaag
herkenbaar is in de schoolaardrijkskunde. Hoekveld (1967) schrijft: ‘de
topografische periode was voorgoed voorbij’ (p. 14).
Binnen de nieuwe benadering legden onderwijsgeografen verschillende
accenten. Zo ging Schuilling in zijn Beknopt leerboek der aardrijkskunde
uit 1894 uit van het belang van algemeen geldende geografische noties
als basis voor de regionale geografie met per streek verschillende
specifieke omstandigheden en van het natuurlijke landschap als basis van
een beknopt beeld van een streek. Hoekveld (1976) bespreekt het andere
accent dat H. Blink in 1931 legde; Blink benadrukte het nut dat
geografisch onderwijs moest hebben voor het leven. Landschappelijke
studie was hierbij minder belangrijk dan ‘de maatschappelijke toestanden
en het bedrijf der volken’ (geciteerd bij Hoekveld, p.15). In 1944 noemde
Eggink in Didactiek der aardrijkskunde de waarde van geografie voor de
persoonlijkheidsvorming en de (wereld)burgervorming.
Ook het geschiedenisonderwijs kende in deze periode enige
pleitbezorgers van een vernieuwde aanpak, zoals C. te Lintum, A. de
Vletter en M.O. Albers (besproken door Toebes, 1976). Volgens hen
moest meer rekening gehouden worden met het bevattingsvermogen van
leerlingen, het primaat van de politieke geschiedenis moest doorbroken
worden, er moest meer aandacht zijn voor sociale en economische
geschiedenis, het dagelijkse leven en gewone mensen, en zelfs moest een
poging worden gedaan het zelfstandig kritisch denken van de leerlingen
te ontwikkelen. Albers was de eerste die erop wees dat geschiedenis
moest worden beschouwd als een vak dat door kritische omgang met
bronnenmateriaal beelden van het verleden ontwierp. Hij maakte
lesmateriaal waarin leerlingen met historische bronnen moesten werken.
De vernieuwingspogingen stuitten echter op een taaie traditie en vaak ook
op duidelijk verzet van behoudende leraren, met name die uit het
confessionele onderwijs (Toebes, 1976, p. 233). De roep om meer
aanschouwelijkheid in het onderwijs, ook vanuit pedagogische
overwegingen, werd wél gehonoreerd door het maken van historische
schoolplaten met bijbehorende verhalen, die vooral in het lager onderwijs
41