Burgerschapsvorming en de maatschappijvakken - Landelijk ...

moet tot ontwikkeling kunnen komen. Het ontplooiingsdoel van
onderwijs staat hier centraal (pp. 10-26).
Volgens Egan (1997) zijn deze drie doelen in het onderwijs niet tegelijk na
te streven en krijgt men halfslachtig en voor leerlingen verwarrend
onderwijs als er geen keuze wordt gemaakt tussen de drie opvattingen.
Hij stelt de driedeling dan als een ontwikkelingslijn voor: na een begin
met het accent op socialisatie kunnen leerlingen langzaam via cultivering
ingevoerd worden in het academische leren, zodat ten slotte een wijze
van leren mogelijk wordt waarbij zelfontplooiing centraal staat.
Als we Egans opvattingen confronteren met de doelen van
burgerschapsvorming, blijkt dat daarbij kan worden uitgegaan van
verschillende paradigma’s. Veel beleidsmakers, maar ook
onderwijskundigen of docenten zullen de neiging hebben aan te sluiten
bij het eerste paradigma. Burgerschapsvorming wordt dan opgevat als een
opdracht tot socialisatie: via invoering en aanpassing worden nieuwe
burgers voorbereid op hun rol in de maatschappij. Anderen zullen de
opdracht tot burgerschapsvorming in het onderwijs eerder opvatten als
een opdracht tot cultivering: nieuwe burgers moeten leren kritisch na te
denken over de maatschappij, haar omgangsvormen en haar politieke
besluitvormingsprocessen. Ook het laatste paradigma komt in
aanmerking bij het nadenken over burgerschapsvorming. Willen nieuwe
burgers volwaardig meedoen, dan moeten ze eerst zichzelf ontplooien,
zodat ze hun eigen persoonlijkheid kunnen inbrengen in de samenleving.
De drie opvattingen maken enkele dilemma’s helder. Vraagt
burgerschapsvorming van het onderwijs een accent op het socialiseren
zodat leerlingen leren mee te doen? Of om cultivering zodat burgers
afstand kunnen nemen en kritisch kunnen nadenken over de
samenleving? Of om ontplooiing zodat burgers als ‘goed gevormde
individuen’ mee kunnen doen in de maatschappij? Het antwoord op deze
vragen staat in relatie tot het maatschappelijke probleem waarvoor
burgerschapsvorming als oplossing wordt gezien. Als te individualistisch,
onmaatschappelijk gedrag als probleem wordt beschouwd, ligt socialisatie
voor de hand. Is echter een gebrek aan kennis of kritisch denkvermogen
over maatschappij en politiek het probleem, dan zou men eerder denken
aan cultivering. Als gebrek aan zelfontplooiing wordt gesignaleerd, of het
15