De taal van

Levensvatbaarheid
Wat is nu de taalkundige waarde van deze verzameling? Wordt hier
een doos vol eendagsvliegen en gelegenheidswoorden gepresenteerd
of staan er ook woorden tussen die langer zullen meegaan? Van allebei
een beetje. Of nog juister: dat is moeilijk te zeggen. De levensvatbaarheid
van een nieuw woord wordt in belangrijke mate bepaald
door maatschappelijke omstandigheden. Als de carueschaats een succes
wordt, kan dat woord ons nog lang van pas komen. Zo niet, dan verdwijnt
het vanzelf uit het spraakgebruik, uit de kranten en uiteindelijk
dus helemaal uit het zicht. In dat opzicht is dit boek ook een klein taaimuseum,
waarin zelfs enkele unica zijn tentoongesteld.
Voor de meeste woorden is een jaar te kort om iets over hun levensvatbaarheid
te zeggen. De samenstellers van bijvoorbeeld de Koenen
en de Grote Van Dale volgen een woord dan ook langer. Van Dale hanteert
de richtlijn dat een woord gedurende drie jaar geregeld in het hele
Nederlandse taalgebied moet zijn aangetroffen om voor opname in
aanmerking te komen. Lang was dit uitgangspunt, dat al ruim vijfentwintig
jaar in het voorwoord staat, overigens een lachertje, want er
bestond helemaal geen instrument om een en ander te toetsen. Inmiddels
is dat instrument er wel. Zoals gezegd is het mogelijk om woorden
na te zoeken in gigantische digitale tekstbestanden. Je kunt daarin
kijken hoe lang en hoe vaak ze voorkomen en hoe ze zich gedragen.
Zijn ze bijvoorbeeld een relatie aangegaan met andere woorden? En in
welke kringen bewegen ze zich? Komen ze slechts in één bron voor, of
alleen op de sportpagina's, in kookrubrieken of in muziekrecensies?
Voor woordenboekmakers en taalkundigen kan dit belangrijke informatie
zijn.
Bij Van Dale heeft een en ander trouwens geleid tot een verfijning
van het opnamebeleid. De algemene richtlijn blijft 'drie jaar geregeld
in het hele Nederlandse taalgebied', maar in die digitale tekstbestanden
wordt nu ook gekeken of de frequentie van een woord daalt of
stijgt en of het woord alleen door een bepaalde groep wordt gebruikt.
Van de grens van drie jaar wordt afgeweken als het om een 'institutioneel
woord' gaat, zoals boxenstelsel, dat in 1999 debuteerde en dus ook
in dit boekje staat. Het heeft betrekking op het nieuwe belastingstelsel,
dus dikke kans dat we daar nog jaren mee te maken krijgen. En ze
laten zich bij Van Dale ook weieens verleiden door de mode. De uitdrukking
onder de pet houden maakte haar geruchtmakende rentree in
[11]