Mens, waar ben je? - CDA

MENS, WAAR BEN JE?Westerling tegenover ‘de’ Middeleeuwer plaatsen. 32 Voor de Middeleeuwer hadwaardigheid vooral te maken met eer die bewezen moest worden en met de plichtdie hoorde bij je waardigheid. Waardigheid wees vooral naar de status van hoogwaardigheidsbekleders.De basis van de ‘eer’ die een mens toekwam was wezenlijkverbonden met sociale ongelijkheid. 33 De één kreeg meer eer dan de ander, niet opbasis van verdiensten, maar op grond van sociale positie en afkomst.Dat zien we bijvoorbeeld terug in Shakespeares toneelstuk King Lear. KoningLear doet afstand van zijn troon ten gunste van zijn dochters. Hij voelt zich na zijntroonsafstand voortdurend in zijn eer aangetast, omdat die dochters bezuinigen ophet laatste dat zijn koninklijke status nog bevestigt: zijn stoet ridders. Hem los vanzijn stand (dus als ‘mens’ op zich) behandelen, als één van de velen, is hem onwaardigbehandelen. 34 De middeleeuwse cultuur waarin Lear (en Shakespeare) leefdewas uit rangen en standen opgebouwd, een orde die door de kerk grotendeels werdgelegitimeerd. Voor God was iedereen gelijk, maar God had elk mens wel een eigenplaats in de sociale orde gegeven.Het verschil tussen de moderne mens en die uit de tijd van koning Lear isgroot. Niet alle verschillen zijn uitgewist, maar het referentiepunt is fundamenteelveranderd. Natuurlijk, ook de moderne mens heeft nog steeds ook een begrip van‘eer’ dat op ongelijkheid is gestoeld. Het lintje op z’n revers zou volstrekt betekenisloosworden als de koningin morgen iedere Nederlander per post een onderscheidingzou sturen. Ere wie ere toekomt. Maar als zijn ‘waardigheid’ in het geding komt zalhij er meestal juist wel op staan om als ‘mens’ te worden behandeld en wijzen opde fundamentele rechten die hem als mens toekomen: vrijheid, gelijkheid, recht oponderdak, enzovoort. Dit kunnen we, kort gezegd, de generalisering van waardigheidnoemen. Waardigheid heeft betrekking op alle mensen als mens, ongeacht afkomst,rang of stand.Voor de Middeleeuwer gold verder dat zijn eigen ‘waardigheid’ direct in hetverlengde lag van zijn relaties tot anderen. De eer en waardigheid van de ridderlagen besloten in de trouw die hij betoonde aan zijn leenheer en zijn verwanten. RidderRoelant – van het Middeleeuwse Roelantslied – zingt: ‘Al mijn verwanten wil iksteunen. Daarvan brengt geen sterveling me af. Ik sterf liever dan dat mij dat wordtverweten.’ 35 Eerbesef – daarmee is Roelant in één woord gekarakteriseerd. Maardit eerbesef is het eerbesef van zijn stand, niet dat van het vrije autonome zelfontplooide‘individu’ Roelant. Anders gezegd, de waardigheid van ridder Roelant wasweliswaar persoonsgebonden (de eer kwam hem toe, niet zijn schildknaap), maarwie (of beter: wat) hij als ‘persoon’ was, lag verankerd in zijn sociale positie en in32 | Vgl. Carl C. Rohde, Het vertoog van waardigheid: een cultuur-sociologische studie naarhet dierbare en verhevene in de westerse samenleving, Amsterdam 1997.33 | Vgl. Charles Taylor, The ethics of authenticity, Cambridge 1991, p.45.34 | Vgl. Michael Ignatieff, The needs of strangers, London 1990, pp.25-53.35 | Het voorbeeld komt uit: Carl C. Rohde, Het vertoog van waardigheid: een cultuur-sociologischestudie naar het dierbare en verhevene in de westerse samenleving, Amsterdam1997, p.4.32