Mens, waar ben je? - CDA

EEN VERKENNING VAN HET CHRISTENDEMOCRATISCHE MENSBEELD(‘de mensen worden vrij en met gelijke rechten geboren en blijven het voor altijd’),voelt de emotionele geladenheid van het gelijkheidsbeginsel. ‘Nooit meer’ laten weons juk opleggen van onderdrukking en bevoogding door adel of kerk. ‘Nooit meer’zal iemand op grond van geboorte en afkomst bevoorrecht mogen zijn ten opzichtevan anderen.Dat streven stempelt tot op de dag van vandaag de identiteit van westersedemocratieën. Er wordt vaak geroepen dat westerse samenlevingen geen ‘ziel’zouden hebben of dat die ziel alleen uit markt en munt zou bestaan. Dat is veel tecynisch. Of te kortzichtig. Die ziel is kenmerkt zich door visioenen van een maakbare,betere wereld, zeker ook visioenen van de gelijkheid van alle mensen. De onmaakbaremaakbaarheid van waardigheid waarover we in hoofdstuk 2 al spraken is pijnlijkduidelijk geworden in het echec van de grote historische experimenten met gelijkheid(communistische regimes bijvoorbeeld). De hemel van gelijkheid op aarde bleekvoor velen een hel. In de klassieke woorden uit George Orwells Animal Farm: ‘Allanimals are equal, but some animals are more equal than others’. 85 Dat neemt nietweg dat de westerse wereld nog altijd doortrokken is van een ideaal van gelijkheid.De vraag is natuurlijk hoe we dat ideaal politiek vertalen. In ons politieke debatbetekent dat meestal een sterke of minder sterke claim op gelijke rechten. In dithoofdstuk zullen we beweren dat die claim onvoldoende is voor een menswaardigesamenleving en zelfs contraproductief kan werken. We onderzoeken eerst de elasticiteitvan ons begrip gelijkheid. De opvattingen lopen uiteen van een zeer minimalistischrecht op keuzevrijheid tot het absolute gelijkheidsideaal van ‘gelijke uitkomsten’.Daar tussenin vinden we de meest gangbare visie, die van de ‘gelijke kansen’.Ook daar blijkt echter veel variatie mogelijk. Om welke kansen gaat het en welkeverschillen – welke blokkering van kansen – is oneerlijk en moet gecompenseerdworden? Dat is vooral een vraag naar ons ‘vergelijkingspunt’. Niet alle verschillenzien we als een probleem (integendeel zelfs). Wanneer worden verschillen ‘ongelijkheid’?Wanneer ‘onrechtvaardig’? Ons rechtvaardigheidsbegrip is, als gezegd,vooral een opvatting van gelijke rechten, van ‘gelijke monniken, gelijke kappen’. Wezullen laten zien dat dit tekortschiet, omdat wie we zijn niet wordt bepaald dooronze gelijkheid, maar in en door onze verschillen. Het vergelijkingspunt daarin is deaanspraak die op ons allen wordt gedaan om onze verscheidenheid aan talenten inte zetten. Daar komen we in het volgende hoofdstuk nog op terug. We zullen hiervooral benadrukken hoe dit samenhangt met rechtvaardigheid. Dat is dan wel hetbrede Bijbelse rechtvaardigheidbegrip tsedaka, waarin rechtmatigheid en compassiesamenkomen. Rechtvaardigheid is niet een gelijk recht op ‘krijgen’, maar een gelijkrecht op ‘geven’.85 | George Orwell, Animal farm, Harlow 1996, p.133.61