Mens, waar ben je? - CDA

EEN VERKENNING VAN HET CHRISTENDEMOCRATISCHE MENSBEELDAchter die waarden die bewust of onbewust meespelen zitten mensbeelden.Gelijkwaardigheid, zeiden we, is deel gaan uitmaken van onze definitie van menszijn.In premoderne samenlevingen werd het nauwelijks als probleem gezien datiemand van hoge komaf vanzelfsprekend meer status had en meer eer toekwamdan iemand van lage komaf. We zien natuurlijk dat er vele en grote verschillen zijntussen mensen. Zonder die verschillen zouden mensen ook niet uniek zijn en geenpersoonlijkheid ontwikkelen. Om die reden moet er ook verscheidenheid kunnen zijn.Daarom moet gelijkheid ook niet het doel van overheidshandelen zijn. Integendeel:gelijke behandeling van overheidswege blijkt een voorwaarde te zijn voor een maatschappelijkeruimte die mensen in staat stelt om verantwoordelijkheid te dragen,om naar eigen inzichten te leven en om zich geestelijk, moreel en emotioneel teontwikkelen.Toch weten we tegelijkertijd: in een bepaald, niet-empirisch, metafysischopzicht zijn we allemaal gelijk. Maar kan een zo algemeen en abstract beginsel vangelijkwaardigheid recht doen aan de waardigheid van individuele mensen?OngelijkheidHebben we met een algemeen en abstract beginsel van gelijkwaardigheid de menselijkemaat bepaald? Michael Ignatieff bespreekt deze vraag in een analyse vanShakespeares toneelstuk King Lear. 91 Op basis daarvan stelt hij vragen bij de liberaalhumanistischenotie van gelijkwaardigheid die in onze samenleving vanzelfsprekenden dominant is. We geven ze hier kort weer (voor alle duidelijkheid, het gaat onshier niet om Ignatieffs interpretatie van King Lear op zich – daarover valt van alles tezeggen dat we nu achterwege laten).Koning Lear vroeg zich af wat hij nog voorstelde als hem al zijn koninklijke‘onderscheidingen’ – zijn gevolg, zijn stoet ridders – worden afgenomen. Teleurgesteldin de liefde van zijn dochters zwerft hij op een gegeven moment moederzielalleen als een bedelaar buiten de stad. Dat was niet het romantische platteland,maar (net als bijvoorbeeld in de Bijbelse gelijkenissen) de wildernis buiten debewoonde wereld, vluchtplaats voor bedelaars en bannelingen. Voor Shakespeareis dit no man’s land de wereld waar medelijden, sociale verplichtingen en gewoontesniet langer het menselijk verkeer bepalen. Het is de wereld van de ‘natuurlijke’mens, de naakte mens, zonder ‘gevolg’ en, voor Shakespeare, dus zonder waardigheiden respect. Hier – en alleen hier – heerst gelijkwaardigheid, maar het is eengelijkwaardigheid van verachting die geen mens kan verdragen. Lear, die net als alhet andere ‘uitschot’ voor zijn basale levensbehoeften is aangewezen op de goedgeefsheidvan anderen, stelt vast: een mensenleven is uiteindelijk zo goedkoop alsdat van een beest. Hij moet hopen dat ‘gemeenschappelijk mens-zijn’ reden genoegis voor een claim op de overvloed van anderen. Het enige gelijkwaardige, egalitaireis die claim: ieder mens heeft aanspraak op basale levensvoorwaarden. Daarin verschiltde koning niet van de bedelaar. Maar eigenlijk ook niet van beesten.91 | Michael Ignatieff, The needs of strangers, London 1990.65