Mens, waar ben je? - CDA

MENS, WAAR BEN JE?aansloeg. Het kapitalisme vervreemdt de arbeider van het resultaat van zijn arbeiden daarmee van echt mens-zijn. Het romantische mensbeeld van de jonge Marx isde utopie van de ‘hele mens’ die in harmonie is met zichzelf. De mens is niet alleenmaar ‘jager, visser, herder of een kritisch denkend mens’, maar een wezen dat kanbeslissen om vandaag dit te doen en morgen dat, ‘s morgens te jagen, ‘s middagste vissen, ‘s avonds aan veeteelt te doen en kritiek op het eten uit te oefenen’, alshij daar zin in heeft, zonder ooit jager, visser, herder of criticus te worden. 121 Hetideaal is, kortom, de all-round mens, die vrij en helemaal zichzelf is, zich volledigkan ontplooien, helemaal samenvalt met wie hij werkelijk is. Het zijn de sociale enpolitieke structuren die de mens van dat echte, harmonieuze mens-zijn vervreemden.Ze maken ons, zoals Herbert Marcuse zei, tot ééndimensionale mensen diezichzelf moeten terugwinnen uit hun vervreemding om te worden wat ze wezenlijkzijn. Die nadruk op de maatschappelijke vervreemding en het zoeken naar harmonieslaat in de loop van de jaren zeventig verder naar binnen. Het gaat niet alleen meerom structuren die vervreemden, maar ook om de vervreemding in onszelf. Emancipatiebewegingen– het feminisme bijvoorbeeld – leggen de nadruk op bevrijding uit diezelfvervreemding.De dominantie van het denken in termen van zelfontplooiing – zeker in welzijnswerken onderwijs, maar beslist ook in de politiek 122 – kan vooral worden toegeschrevenaan de populariteit van de zogenaamde ‘humanistic psychology’. Daarbij moetvooral gedacht worden aan het werk van Abraham Maslow en Carl Rogers. Maslowging uit van een vaste hiërarchie van lagere en hogere behoeften (de bekende naarhem vernoemde ‘piramide van Maslow’). Het begint met voedsel, dan volgt veiligheid,daarna saamhorigheid en sociale geborgenheid, vervolgens erkenning enzelfrespect en ‘ten slotte persoonlijke groei, creatieve zelfontplooiing en zelfverwerkelijking’.Pas wanneer aan alle lagere behoeften is voldaan, komt de mens dus aanzelfverwerkelijking toe. De centrale gedachte is dat de mens een ‘essentiële natuur’van zichzelf heeft, een potentieel dat geactualiseerd moet worden. 123 De mens isvan nature goed. Het zijn de omstandigheden die de ontwikkeling van zijn essentiëlenatuur blokkeren. Je kunt denken aan fysieke beperkingen, aan ondermaatsescholing, aan krapte op de arbeidsmarkt, aan de relaties die teveel van jou vergen,aan onveiligheid, enzovoort. Die blokkades kunnen en moeten worden weggenomendoor het bevorderen van politieke vrijheid, van keuzemogelijkheden van het individu,of bijvoorbeeld van technologische en medische ontwikkelingen. De meestemensen halen het hoogste niveau (dat van zelfverwerkelijking) echter nooit en121 | K. Marx, Die Frühschriften (uitgegeven door Siegfried Landshut), Stuttgart 1953, p.361.122 | De vooraanstaande andragoog A.J. Nijk sprak over de ‘mythe van de zelfontplooiing’ (A.J.Nijk, De mythe van de zelfontplooiing: en andere wijsgerig-andragogische opstellen,Meppel [etc.] 1978).123 | Abraham H. Maslow, Motivation and personality, New York etc. 1970. Op. cit.: H.C.J,Duijker, ‘De ideologie der zelfontplooiing’, Pedagogische Studiën 53 (1976), pp.358-373,362.84