Mens, waar ben je? - CDA

MENS, WAAR BEN JE?beide en het heeft bovendien de menselijke vrijheid op het oog: een vrijheid tot ontplooiingvan het ‘zelf’, juist door verantwoordelijkheid voor elkaar te dragen.Daarmee stuiten we op één van de meest fundamentele politieke dilemma’s:dat tussen rechtmatigheid en barmhartigheid. Justitia en caritas worden weliswaarvaak in één adem genoemd (denk aan het wapen van Amsterdam: rechtvaardig,barmhartig, standvastig), maar zijn vaak moeilijk tegelijkertijd te realiseren. Caritas(liefdadigheid) heeft voor ons bovendien een negatieve bijklank gekregen. In éénvan de afleveringen van de populaire Amerikaanse comedyserie Friends willen de zesvrienden samen naar een concert. Voor drie van hen is dat echter niet te betalen.Als de andere drie wat dieper in hun buidel tasten en ook de kaartjes van hun watminder bedeelde vrienden betalen, kunnen die dat niet accepteren: ‘Het klinkt als...als...als...liefdádigheid’. Die allergie voor liefdadigheid is begrijpelijk. Betuttelingen paternalisme tasten het gevoel voor waardigheid aan. We mogen toch niet meerafhankelijk zijn van goedgeefsheid. De overgang van het ‘genadebrood’ van weleernaar ‘recht’ beschouwen we terecht als een verworvenheid. We willen geen ministerdie ‘over zijn of haar hart strijkt’, maar een minister die ‘recht doet’. Tegelijkertijdkomen we met ‘regels zijn regels’ ook niet uit. Zulke rechtlijnigheid blijkt uiteindelijkaltijd de menselijke waardigheid te ondermijnen.Het Bijbels Hebreeuws kent meer woorden voor ‘rechtvaardigheid’. In dekoningspsalm Psalm 72 staan er twee: misjpat en tsedaka.[1] Geef, o God, uw wetten (misjpat) aan de koning,uw gerechtigheid (tsedaka) aan de koningszoon.[2] Moge hij uw volk rechtvaardig (tsedek) besturen,uw arme volk naar recht en wet (misjpat).‘Misjpat’ betekent vooral rechtshandhaving, het onpartijdig uitvoeren van wetten,waardoor schuldigen gestraft worden en onschuldigen beschermd. Let wel, ook hiergaat het niet om rationalistische, ‘neutrale’ rechtsregels, maar om recht dat uit eenideaal van goed leven en samenleven is afgeleid (het ‘verbond’ tussen God en volk).Tsedaka is breder. Het gaat, zogezegd, om het ‘toepassen’ van misjpat. Het is nietzozeer een procedureel, maar een substantieel begrip. Het gaat om ‘heilbrengende’gerechtigheid. Niet alleen de strikte rechtmatigheid van ‘regels zijn regels’ is daarbijrichtinggevend, maar ook barmhartigheid. Dat lijkt tegenstrijdig. Stel je geeftiemand een bepaald geldbedrag. Heeft hij daar recht op, dan is het een kwestie vanrechtmatigheid. Heeft hij er geen recht op, dan is het een gebaar van liefdadigheid.Een gebaar van liefdadigheid kan niet rechtmatig zijn en een rechtmatige handelingmag je niet als liefdadig omschrijven. 100 Dat tsedaka toch beide omvat, kan alleenbegrepen worden vanuit de scheppingstheologie die naar voren kwam in de beschrijvingvan het mensbeeld in het vorige hoofdstuk.100 | Jonathan Sacks, Leven met verschil: menswaardige verscheidenheid in een tijd van botsendeculturen, Zoetermeer 2005, p.150.70